Dự án “Quy hoạch tổng thể phát triển và ứng dụng công nghệ viễn thám ở Việt Nam đến năm 2010”, và Hệ thống kỹ thuật giám sát môi trường và tài nguyên thiên nhiên (Environmental and Natural Resources Monitoring System).
Từ Hội nghị Vô tuyến-Điện tử toàn quốc lần thứ 6 (10-1995), Hội Vô tuyến-Điện tử bắt đầu quan tâm tới một hướng ứng dụng khác của vệ tinh là quan trắc trái đất để quản lý và khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên, dự báo chính xác và hạn chế tác hại của các thiên tai, bảo vệ môi trường, phục vụ đắc lực cho các ngành kinh tế quốc dân cũng như cung cấp dữ liệu cho công tác bản đồ, thu thập thông tin vì mục đích an ninh và quốc phòng.
Năm 1996, Hội Vô tuyến-Điện tử đã giúp Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu Vũ trụ CNES (Pháp) tổ chức cuộc Trình diễn kỹ thuật về Vệ tinh quan trắc trái đất SPOT 4 và Vệ tinh khảo sát đại dương ARGOS tại Việt Nam. Đến năm 1998, Hội nghị Vô tuyến-Điện tử toàn quốc lần thứ 7 (12-1998) đã kiến nghị Nhà nước cho xây dựng một Trạm Mặt đất thu ảnh vệ tinh (cả ảnh quang học và ảnh radar) để phục vụ các cơ quan có nhu cầu viễn thám. Theo đề nghị của Hội, ngày 3-7-1998 Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường đã ra quyết định số 1132/QĐ-BKHCNMT cho thành lập Tổ công tác Viễn thám liên ngành. GS Nguyễn Văn Ngọ là đại diện của Hội tham gia Tổ công tác này, Tổ có nhiệm vụ giúp Bộ trưởng Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường xây dựng định hướng chiến lược phát triển Công nghệ vũ trụ ở Việt Nam trong đó có đề án “Xây dựng trạm thu ảnh vệ tinh mặt đất” đệ trình Chính phủ phê duyệt. Với nhiệm vụ được giao, GS Nguyễn Văn Ngọ cùng với Tổ công tác đã làm việc không biết mệt mỏi và hoàn thành nhiệm vụ vào mùa Xuân năm 1999.
Năm 2001, được sự hỗ trợ của Ủy ban Vũ trụ Canada, Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường ra quyết định số 2639/QĐ-BKHCNMT ngày 21-11-2001 cho thành lập Ban xây dựng “Đề án tổng thể ứng dụng và phát triển công nghệ viễn thám ở Việt Nam giai đoan 2001-2010“. Trong đề án này, GS Nguyễn Văn Ngọ là đại diện của Hội Vô truyến-Điện tử, được phân công viết phần “Quan điểm và Mục tiêu”, và bổ sung Dự án trọng điểm số 2, về “Vệ tinh nhỏ”, trong đó ông đưa ra với quan điểm riêng là từ thế kỷ 21 vệ tinh nhỏ sẽ mở ra một bước ngoặt lớn trong Công nghệ vũ trụ.
Bản Đề án được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2004, đến tháng 7-2005 Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ký hợp đồng với Tập đoàn châu Âu EADS về việc cung cấp một hệ thống kỹ thuật hoàn chỉnh để giám sát môi trường và tài nguyên thiên nhiên ENRMS (Environmental and Natural Resources Monitoring System) do Trung tâm Viễn thám Quốc gia Việt Nam quản lý và vận hành.
Ngày 9-7-2009, Trạm Mặt đất thu ảnh vệ tinh viễn thám xây dựng trên một diện tích rộng hơn 70.000 m2 tại xã Minh Khai, quận Từ Liêm, Hà Nội đã được khánh thành và đi vào hoạt động.
Trạm Mặt đất thu ảnh vệ tinh viễn thám, Từ Liêm, Hà Nội
Giáo sư Nguyễn Văn Ngọ cho biết, mặc dù có một ít kiến thức cơ bản về Công nghệ vũ trụ từ thời tham gia chương trình INTERCOSMOS của khối SEV, nhưng việc hệ thống hóa lại và cập nhật thêm nhiều kiến thức mới là nhờ sự giúp đỡ của Công ty Matra Marconi Space (CH Pháp). Công ty này đã giúp xây dựng mối quan hệ với Trung tâm Quốc gia về Vũ trụ của Anh (BNSC) và Trung tâm Quốc gia Nghiên cứu Vũ trụ của Pháp (CNES). Và ông cùng các đồng nghiệp đã được đi tham quan học tập (chủ yếu là trên vệ tinh SPOT 4, lúc đó chuẩn bị đưa sang Guyanne phóng) tại hai Trung tâm này. Nguồn tài liệu phong phú mà BNSC và CNES cung cấp đều đặn đã giúp ích cho ông rất nhiều nhiều trong những công tác nói trên.
Dự án”Chiến lược nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vũ trụ đến năm 2020″
”Chiến lược nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vũ trụ đến năm 2020“, do Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam dự thảo, được Phó Thủ tướng Phạm Gia Khiêm ký quyết định 137/QĐ-TTg ngày 14-6-2006 phê duyệt. Bản dự thảo làm rất công phu, đã được sửa chữa 9 lần trước khi Bộ Kế hoạch và Đầu tư thông qua và trình lên Thủ tướng Chính phủ là một công trình khoa học rất có giá trị. Trong bản dự thảo này, Hội Vô tuyến – Điện tử Việt Nam tự hào được đóng góp một phần trí tuệ vào công trình có ý nghĩa lịch sử này.
Trong Dự án này, GS Nguyễn Văn Ngọ được phân công thẩm định, ông xác định thái độ là chân thành, đảm bảo tính khoa học, hợp tác để cùng các tác giả hoàn thiện bản Dự án, đồng thời ông giúp tài liệu tham khảo, như: bộ sưu tập các tài liệu về Phương pháp Xây dựng Chiến lược Công nghệ Vũ trụ, các bản Chiến lược Công nghệ Vũ trụ trong từng giai đoạn của Anh, Pháp, Hoa kỳ, Cộng đồng Châu Âu, Trung Quốc, Ấn Độ, Malayxia,… để họ hoàn chỉnh văn bản.
Nhân dịp dự Hội nghị CAFEO năm 2006 (Conference of ASEAN Federation of Engineering Organizations), GS Nguyễn Văn Ngọ đã đến thăm Tập đoàn vũ trụ Binariang của Malayxia và được giới thiệu về Sách Xanh “Chính sách phát triển công nghệ vũ trụ quốc gia Malayxia”, qua đó thấy được cách làm việc rất bài bản của nước bạn. Sau chuyến đi, ông đã làm một bản báo cáo, trình bày rõ những bài học cũng như nhìn nhận của ông về cách làm của Malayxia trong Công nghệ vũ trụ. Bản báo cáo của ông không những có ảnh hưởng nhất định đối với các tác giả Dự án, cũng như các ủy viên Hội đồng Thẩm định và các thành viên Ban Dự án.
Ban đầu GS Nguyễn Văn Ngọ là người thẩm định, về sau ông được mời làm tư vấn trong khâu hoàn chỉnh bản Dự án Chiến lược. Ngày 20-11-2006, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 1549/QĐ-TTg cho thành lập Viện Công nghệ Vũ trụ trực thuộc Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã mời GS Nguyễn Văn Ngọ tham gia soạn thảo Chương trình độc lập cấp Nhà nước về Khoa học Công nghệ Vũ trụ giai đoạn 2006-2011, sau đó đề nghị Bộ Khoa học và Công nghệ ra quyết định cử GS Nguyễn Văn Ngọ tham gia Ban Chủ nhiệm Chương trình giai đoạn 2008-2011. Tuy nhiên vì tuổi cao, sức yếu, nên ông rất tiếc không thể tham gia Chương trình đến hết nhiệm kỳ.
* * *
Hơn 60 năm gắn bó với nghề, với biết bao khó khăn, thử thách nhưng đọng lại trong con người GS Nguyễn Văn Ngọ là niềm đam mê với nghề. Suốt 25 năm ấy ông có được những người thầy, người bạn lớn trong lĩnh vực Khoa học vũ trụ, được may mắn học tập và trải nghiệm, được hòa vào dòng chảy khoa học và góp phần nhỏ nhoi của mình vào sự nghiệp chung ấy.
Nguyễn Thanh Hóa (ghi)
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam