GS.TSKH Nguyễn Xuân Phách sinh ngày 25-5-1932 tại huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Ông từng là Phó Giám đốc Học viện Quân y, được biết đến nhiều với những đóng góp trong nghiên cứu về y học phóng xạ.
Xuất thân và trưởng thành từ môi trường quân đội, trong kháng chiến chống Pháp, Nguyễn Xuân Phách từng là Chủ nhiệm quân y Trung đoàn 174, 98 Sư đoàn 316 (1949-1957). Năm 1958, ông học hệ đại học tại trường Sĩ quan Quân y. Tốt nghiệp năm 1963, Nguyễn Xuân Phách được giữ lại trường làm cán bộ giảng dạy. Nhằm nâng cao kiến thức cho giảng viên, ông Nguyễn Xuân Phách được cử đi thực tập sinh tại Học viện Quân y Kirov, Liên Xô (1967-1970). Tại đây, ông đã miệt mài nghiên cứu và viết hai bài về thuốc chống nhiễm xạ. Hai bài nghiên cứu đó được đánh giá tốt và được đăng tải trên tạp chí của Viện Hàn lâm Y học Liên Xô.
Năm 1976, Nguyễn Xuân Phách được cử đi làm NCS tại trường Đại học Greifswald Ernst – Moritz – Arndt (CHDC Đức). Khi xem xét hồ sơ khoa học với những công trình xuất sắc đã đạt được, trường đề nghị ông làm thẳng luận án tiến sĩ mà không phải làm luận án phó tiến sĩ.
GS.TSKH Nguyễn Xuân Phách
Nhắc về sự kiện đặc biệt này, GS.TSKH Nguyễn Xuân Phách chia sẻ: “Tôi rất khó xử trước lời đề nghị đó vì nếu muốn thay đổi nhiệm vụ được giao, tôi phải làm các thủ tục gửi về nước xin ý kiến rất phức tạp”. Tuy nhiên, may mắn cho ông là đúng vào thời gian đó Đại tướng Võ Nguyên Giáp – Phó Thủ tướng phụ trách khoa học, công nghệ có chuyến công tác tại CHDC Đức, khi được biết về trường hợp của ông, đã quyết định đồng ý để ông nghiên cứu thực hiện đề tài luận án tiến sĩ theo đề xuất của phía bạn. Không phụ sự tin tưởng của nhà trường, của Phó Thủ tướng – Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ với đề tài “Tổn thương hỗn hợp phóng xạ và chất độc chiến tranh. Tìm biện pháp phòng chống” vào năm 1980 tại Cộng hòa Dân chủ Đức.
Nguyễn Thị Phương Thúy