Trong buổi trò chuyện mới đây cùng PGS.TS Nguyễn Xuân Chánh, chúng tôi đã hiểu phần nào về việc đào tạo kỹ sư vật lý ở ngôi trường Đại học đào tạo kỹ sư đầu tiên của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
Năm 1956, trường Đại học Bách khoa Hà Nội thành lập, lớp sinh viên tốt nghiệp Sư phạm đầu tiên sau hòa bình được phân công về giảng dạy khoa học cơ bản tại trường. Ở Bộ môn Vật lý đại cương có: Nguyễn Xuân Chánh, Vũ Đình Cự, Lương Duyên Bình, Lê Băng Sương, Nguyễn Nguyên Phong, Vũ Thanh Liêm, Dư Chí Công, Nguyễn Hữu Hồ. Ban đầu họ cũng chỉ làm trợ giảng cho các thầy Trần Đại Nghĩa, Hoàng Xuân Tùy… Sau một thời gian, theo yêu cầu của thầy Hoàng Xuân Tùy – Phó Hiệu trưởng nhà trường, các giảng viên phụ giảng tham gia giảng dạy chính thức. Nguyễn Xuân Chánh cũng như các đồng nghiệp khác phải bổ túc, trang bị kiến thức bằng cách đọc sách chuyên ngành của Liên Xô và các sách tham khảo nước ngoài khác để soạn thảo chương trình giảng dạy, với yêu cầu là giảng dạy Vật lý đại cương cho sinh viên theo chương trình, phương pháp giảng dạy của các trường đào tạo kỹ sư của Liên Xô. Trong khi đó, ông và đồng nghiệp chưa hề có kinh nghiệm giảng dạy vật lý theo hệ thống đào tạo kỹ sư. May mắn có thầy Tạ Quang Bửu – Hiệu trưởng của trường rất giỏi về khoa học cơ bản, đã trực tiếp chỉ đạo về chuyên môn và phương pháp giảng dạy về vật lý cũng như hướng dẫn các giảng viên trẻ học thêm để tự nâng cao trình độ.
PGS.TS Nguyễn Xuân Chánh
Năm 1960, nhằm nâng cao trình độ của đội ngũ cán bộ giảng viên, trường cử một số cán bộ giảng dạy sang Liên Xô làm thực tập sinh, trong đó có Nguyễn Xuân Chánh và Vũ Đình Cự. Sau gần 2 năm thực tập, Nguyễn Xuân Chánh được trường Đại học Tổng hợp Khắccốp giữ lại làm nghiên cứu sinh. Năm 1965, trở về giảng dạy tại Đại học Bách khoa Hà Nội. Thời gian ở Liên Xô, ông đã kịp tìm hiểu và nhận thấy Liên Xô có ngành đào tạo kỹ sư vật lý rất tốt mà Việt
Cũng trong buổi trò chuyện này, PGS.TS Nguyễn Xuân Chánh còn chia sẻ những kỷ niệm đã cùng người bạn thân thiết Vũ Đình Cự xây dựng Phòng thí nghiệm Vật lý chất rắn, Vật lý hạt nhân tại trường Đại học Bách khoa Hà Nội; về quá trình thực hiện nghiên cứu Phá thủy lôi và bom từ trường; đặc biệt sau này là quá trình xây dựng Phòng thí nghiệm Vi điện tử tại Đại học Bách khoa Hà Nội với sự giúp đỡ của nước bạn Hà Lan….
Năm nay đã hơn 80 tuổi nhưng PGS Nguyễn Xuân Chánh vẫn rất tâm huyết với việc nghiên cứu ứng dụng khoa học vật lý trong đời sống. Nhiều công trình của ông về đề tài này đã được xuất bản, mới đây nhất là cuốn sách “Vật lý hiện đại giữa đời thường”. Nhân dịp này, ông đã trao tặng Trung tâm những tác phẩm đó cùng một số tài liệu liên quan để Trung tâm lưu giữ, bảo quản, phục vụ cho việc nghiên cứu.
Nguyễn Thị Bích Phương
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt