Từ ý tưởng của người thầy
Ý tưởng đưa học sinh Việt Nam tham gia cuộc thi Olympic Hóa học quốc tế được Giáo sư Nguyễn Thạc Cát đề xuất vào năm 1993. Lúc này khối chuyên Hóa của trường Đại học Khoa học Tự nhiên mới thành lập được 1 năm, tuyển sinh được 2 lớp với 100 học sinh do GS.TS Từ Vọng Nghi và PGS Đào Hữu Vinh, mỗi người phụ trách một lớp. Tin tưởng vào định hướng của thầy Nguyễn Thạc Cát, lại được sự hợp tác của Chủ nhiệm Khoa Đào Hữu Vinh, dù khi đó Bộ Giáo dục và Đào tạo chưa có chủ trương về vấn đề này, GS Từ Vọng Nghi đã hết sức nỗ lực với mục tiêu sớm đưa học sinh Việt Nam góp mặt trong các kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế.
Từ năm 1976, khi đang làm nghiên cứu sinh ở Tiệp Khắc, GS Từ Vọng Nghi được biết Tiệp Khắc là nước đầu tiên đảm nhiệm vai trò Chủ tịch cuộc thi Olympic Hóa học quốc tế (1968) và luôn là một trong những thành viên chủ chốt của Ban tổ chức cuộc thi. Năm 1993, để thực hiện ý tưởng của thầy Cát và mong muốn đưa việc đào tạo môn Hóa học Việt Nam ra Quốc tế, GS Từ Vọng Nghi đã trao đổi với một đại diện của Đại sứ quán của Cộng hòa Séc tại Hà Nội (lúc này Tiệp Khắc đã được tách thành hai nước: Cộng hòa Séc và Slovakia) về nguyện vọng tham gia kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế của Việt Nam. Được sự hướng dẫn của Đại diện Sứ quán Cộng hòa Séc, và được sự ủng hộ của lãnh đạo, ông đã đại diện viết một bức thư bằng tiếng Anh đề nghị Hội đồng Ban tổ chức cuộc thi chấp nhận cho Việt Nam được tham gia kỳ thi.
Sau đó, nhà trường nhận được quyết định của Ban tổ chức chấp nhận đoàn Việt Nam tham dự kỳ thi Olympic Hóa học quốc tế. Đây là cuộc thi Olympic Hóa học quốc tế được tổ chức hàng năm, đến nay có 68 quốc gia tham gia kỳ thi này, mỗi nước sẽ cử 4 học sinh tham dự và có trưởng đoàn dẫn đầu. Tuy nhiên, theo nội quy của Ban tổ chức, Việt Nam sẽ được cử 2 thành viên tham dự với tư cách quan sát viên hai kỳ Olympic liên tiếp trước khi học sinh có thể tham gia vào sự kiện này. Năm 1994 cuộc thi được tổ chức ở Na Uy. Vì điều kiện kinh phí không cho phép, lại không có được nguồn tài trợ nên GS.TS Từ Vọng Nghi không có điều kiện tham dự kỳ thi nhưng vẫn được Ban tổ chức tạo điều kiện để Việt Nam có tên trong danh sách các quan sát viên. Năm 1995 cuộc thi tổ chức tại Bắc Kinh, Trung Quốc thì mọi việc thuận lợi hơn. GS.TS Từ Vọng Nghi cùng với PGS Đào Hữu Vinh được nhà trường và Bộ Giáo dục cấp một phần kinh phí và hai ông tự bỏ thêm tiền riêng để lên đường tham dự. Sang tới Bắc Kinh, hai thầy giáo của Việt Nam đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của ông Đặng Nghiêm Hoành – lúc bấy giờ là Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại Trung Quốc. Hoàn thành nhiệm vụ quan sát viên sau 5 ngày của cuộc thi, hai ông đã nắm rõ được các quy định và cách điều hành của Ban tổ chức. Quan trọng hơn, sau lần tham gia quan sát viên này, Việt Nam đã chính thức có tên trong danh sách dự thi Olympic Hóa học quốc tế.
Đến niềm hạnh phúc lớn lao
Qua 2 năm tham gia làm quan sát viên, Đội tuyển học sinh đi thi Olympic Hóa học quốc tế của Việt Nam đã được thành lập. Thành viên của Đội tuyển được tuyển chọn từ các cuộc thi học sinh giỏi ở địa phương và cuộc thi học sinh giỏi quốc gia. Năm 1996, đoàn học sinh Việt Nam lần đầu tiên tham dự cuộc thi Olympic Hóa học quốc tế, tổ chức tại Mátxcơva, Liên bang Nga. Kết quả, đoàn được 3 Huy chương Đồng và 1 giải khuyến khích. Kể từ đó, Việt Nam luôn có mặt trong các kỳ thi và thành tích không ngừng được nâng cao. Trước mỗi kỳ Olympic, GS.TS Từ Vọng Nghi đều được cử phụ trách bồi dưỡng đội tuyển. Từ những ngày đầu tiên bước chân vào nghề giáo, ông đã luôn tâm niệm “Con hơn cha là nhà có Phúc, trò hơn thầy thì Đức mới dầy”. Câu nói ấy được ông gieo vào lòng các thế hệ học sinh, sinh viên của Khoa Hóa, trường Đại học Tổng hợp, nay là trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội như một lời nhắn nhủ, động viên họ gắng sức trong học tập. Ông cho rằng: “Đối với bất cứ một môn học nào, người thầy không học hộ học sinh được, người thầy phải làm sao truyền cảm hứng cho học sinh thấy được cái hay, cái đẹp của môn học để từ đó say mê, yêu thích mà tự học, tự phấn đấu”.
“Các thế hệ trò giỏi là niềm hạnh phúc lớn lao của người thầy”- GS.TS Từ Vọng Nghi chia sẻ
Năm 2005 có thể coi là một năm “đại thắng” của đoàn học sinh giỏi Việt Nam tại Olympic Hóa học với 3 Huy chương Vàng (thuộc về Nguyễn Mai Luân, Nguyễn Hoàng Minh, Ngô Xuân Hoàng), 1 Huy chương Bạc (Nguyễn Huy Việt). Sau 10 năm góp mặt tại cuộc thi Olympic Hóa học quốc tế, Việt Nam đã khẳng định được vị thế của mình trong lĩnh vực này. Kỳ thi năm đó, GS.TS Từ Vọng Nghi làm Trưởng đoàn đưa học sinh dự thi tại Đài Loan, thầy trò phải ở cách nhau hàng chục cây số. Đó là những ngày đầy cảm xúc bên xứ người, từ tâm trạng lo lắng cho trò đến niềm vui khôn xiết khi Ban giám khảo công bố kết quả thi. Đối với người thầy giáo, còn niềm vui nào lớn hơn khi chứng kiến sự thành công của học trò?
Nhà văn Macxim Gorki đã từng nói: Hóa học là một lĩnh vực kỳ quan, nơi đây đang tiềm tàng những nguồn hạnh phúc lớn lao của nhân loại và những thành tựu rực rỡ nhất của trí tuệ sẽ đạt được trong chính lĩnh vực này. Và có lẽ, thầy giáo Từ Vọng Nghi đã tìm thấy niềm hạnh phúc từ sự diệu kỳ, lý thú mà bộ môn khoa học này đem lại, từ đó thổi niềm đam mê đến các thế hệ học trò. Nửa thế kỷ trôi qua, kể từ khi tốt nghiệp Đại học Tổng hợp (1963) và được giữ lại trường làm công tác giảng dạy, ông vẫn hàng ngày lặng lẽ dõi theo sự trưởng thành của lớp lớp học trò, đối với ông sự trưởng thành của học trò là phần thưởng lớn nhất, niềm hạnh phúc lớn nhất của người thầy.
Năm 2014, cuộc thi Olympic Hóa học quốc tế lần thứ 46 sẽ được tổ chức ở Việt Nam. Muộn hơn một chút so với kỳ thi Olympic mà Việt Nam đăng cai trước đó là Toán học (2007), Vật lý (2008), nhưng có thể nói đây là cơ hội để học sinh Việt Nam được khẳng định mình với bạn bè quốc tế, được giao lưu học hỏi kinh nghiệm đào tạo và nghiên cứu trong lĩnh vực Hóa học. Có được vinh dự này, không thể không nhắc tới công lao của người mở đường– GS.TS Từ Vọng Nghi.
Đỗ Minh Khôi – Nguyễn Thị Hiên
Trung tâm Di sản các nhà Khoa học Việt Nam
