Thu hút sự quan tâm đặc biệt không chỉ của báo giới tại một hội thảo mới đây là Báo cáo mới nhất của Trung tâm phân tích ADN và công nghệ di truyền, khẳng định vai trò công nghệ ADN trong đời sống xã hội. Đây là cơ quan khoa học đầu tiên ở nước ta hoàn thiện công nghệ xét nghiệm ADN để xác định huyết thống, là nơi đào tạo, cung cấp các chuyên gia phân tích, xét nghiệm ADN chuyên ngành di truyền cho nhiều bệnh viện, các kỹ thuật viên chuyên môn cho các cơ quan pháp y và hình sự đầu ngành cả nước.
Trọng giá trị văn hóa trong y học công nghệ cao
Thực tế hoạt động của Trung tâm đã làm sâu rộng thêm sự hiểu biết cả về khái niệm cũng như thực tế ứng dụng ADN trong cộng đồng dân cư nước ta. Xét nghiệm ADN từ chỗ chưa sử dụng đã dần trở thành thủ tục bắt buộc của các cơ quan chức năng như tòa án, sứ quán… tại Việt Nam.
Ba lĩnh vực công nghệ cao của Trung tâm hiện nay là xét nghiệm huyết thống, giám định hài cốt và chẩn đoán bệnh ở mức phân tử ADN đang được đón nhận với sự ủng hộ rất lớn từ dư luận xã hội.
Đó có phải là kết quả của một sự chuẩn bị từ rất lâu, thưa GS?
– GS. Lê Đình Lương: Vâng, đó là từ cuối những năm 80 thế kỷ trước. Phát minh được giải Nobel của Kary Mullis về nhân các đoạn ADN đặc hiệu đã hạ giá thành đáng kể các công nghệ ADN, trong đó có công nghệ xét nghiệm ADN, giúp các nước nghèo và các nhà khoa học nghèo có thể tự trang bị để nghiên cứu và ứng dụng công nghệ cao cấp này. Lúc đó tôi đến tuổi về hưu, đã tích lũy đủ kiến thức, kinh nghiệm, tiếc cái vốn hơn 40 năm giảng dạy, nghiên cứu gen trong trường đại học, nên quyết tâm thành lập Trung tâm phân tích ADN và công nghệ di truyền. Một điều may mắn nữa là năm 1990, trên đường trở về từ chuyến đi họp hội nghị khoa học quốc tế, khi qua Matxcơva tôi đã mua được chiếc máy nhân ADN đầu tiên của Việt Nam, một thiết bị không thể thiếu trong bất kỳ phòng thí nghiệm sinh học phân tử nào. Gần 2.000 trường hợp xét nghiệm huyết thống thực hiện 10 năm qua, Trung tâm đã giúp hàng nghìn gia đình giải quyết được những bức xúc, nghi ngờ kéo dài nhiều năm để trở lại đoàn tụ. Cũng giúp giải quyết hàng trăm trường hợp cần xét nghiệm ADN theo yêu cầu của tòa án, sứ quán, làm giấy khai sinh…
– GS. Lê Đình Lương: Vâng, đó là từ cuối những năm 80 thế kỷ trước. Phát minh được giải Nobel của Kary Mullis về nhân các đoạn ADN đặc hiệu đã hạ giá thành đáng kể các công nghệ ADN, trong đó có công nghệ xét nghiệm ADN, giúp các nước nghèo và các nhà khoa học nghèo có thể tự trang bị để nghiên cứu và ứng dụng công nghệ cao cấp này. Lúc đó tôi đến tuổi về hưu, đã tích lũy đủ kiến thức, kinh nghiệm, tiếc cái vốn hơn 40 năm giảng dạy, nghiên cứu gen trong trường đại học, nên quyết tâm thành lập Trung tâm phân tích ADN và công nghệ di truyền. Một điều may mắn nữa là năm 1990, trên đường trở về từ chuyến đi họp hội nghị khoa học quốc tế, khi qua Matxcơva tôi đã mua được chiếc máy nhân ADN đầu tiên của Việt Nam, một thiết bị không thể thiếu trong bất kỳ phòng thí nghiệm sinh học phân tử nào. Gần 2.000 trường hợp xét nghiệm huyết thống thực hiện 10 năm qua, Trung tâm đã giúp hàng nghìn gia đình giải quyết được những bức xúc, nghi ngờ kéo dài nhiều năm để trở lại đoàn tụ. Cũng giúp giải quyết hàng trăm trường hợp cần xét nghiệm ADN theo yêu cầu của tòa án, sứ quán, làm giấy khai sinh…
Thật đáng mừng vì các kết quả xét nghiệm ADN của Trung tâm thực tế không hề gây xáo trộn cho xã hội mà ngược lại. Vậy theo GS, tính văn hóa quyết định thế nào trong hoạt động nghiên cứu – dịch vụ y học công nghệ cao hiện nay?
– Tôi cho rằng tính văn hóa luôn là yếu tố quan trọng, không chỉ trong hoạt động nghiên cứu – dịch vụ y học công nghệ cao mà cả các lĩnh vực khác như thương mại. Dễ nhìn thấy là sản phẩm nào có sự phối hợp giữa khoa học kỹ thuật và khoa học nhân văn luôn tạo ra được những giá trị và tính hấp dẫn mới. Trong nhiều năm hoạt động, Giám đốc Trung tâm là chị Nguyễn Thị Nga được không ít người hỏi: “Liệu có phải vì ADN mà hạnh phúc của nhiều gia đình bị tan vỡ không? ”. Câu trả lời bao giờ cũng là: “Không!”. Bởi hạnh phúc gia đình chỉ có được khi mỗi thành viên trong đó có lối sống lành mạnh, thủy chung, trong sáng. Và niềm tin yêu giữa mỗi con người với nhau là trọn vẹn, họ không có những bí mật “chết người” để mà nhờ đến ADN “giải mã”. Họ không bao giờ cần đến chúng tôi, không bao giờ cần đến xét nghiệm ADN. Qua đó có thể thấy văn hóa không chỉ mang tính truyền thống mà còn cần sức sáng tạo, theo nghĩa ứng xử có văn hóa. Khách hàng rất cần có một kết quả xét nghiệm ADN chính xác, làm cơ sở chắc chắn để giải quyết đúng đắn mọi vấn đề. Tính văn hóa hàm chứa trong hoạt động Trung tâm và cả trong mục đích của người cần xét nghiệm. Trung tâm càng chú trọng yếu tố văn hóa, càng thu hút được sự quan tâm của cộng đồng.
Được biết Trung tâm đã có đủ dữ liệu thành lập ngân hàng gen. Trên thực tế, công việc này sẽ được triển khai thế nào để mở rộng biên độ dịch vụ và triển vọng hợp tác quốc tế mới?
– Chúng tôi đã nghiên cứu đầy đủ và toàn diện tần số của các gen đa hình ở người Việt, làm cơ sở duy nhất cho việc tính độ chính xác các trường hợp xác định đặc trưng cá thể trong thực tiễn xác định huyết thống. Thời gian đầu chỉ xác định được trực hệ với vài ba gen riêng lẻ, nay các kỹ thuật và công nghệ thực hiện tại Trung tâm đã đạt trình độ quốc tế với số lượng gen lên đến 50. Xác định được tất cả mọi quan hệ huyết thống, từ trực hệ đến không trực hệ, phả hệ và kết quả xét nghiệm có thể sử dụng toàn cầu, vì từng chi tiết trong bản kết quả trùng khớp hoàn toàn với kết quả đó thực hiện tại bất kỳ nước tiên tiến nào… Trung tâm đã tập hợp đủ dữ liệu và đang xây dựng ngân hàng gen đa hình với đặc thù của người Việt, được chuyên gia nước ngoài quan tâm và đánh giá cao.
Phòng thí nghiệm Trung tâm phân tích ADN và công nghệ di truyền
Giám định miễn phí tìm người thất lạc
Trong vài năm qua, để thực hiện hiệu quả với độ tin cậy cao trong giám định ADN hài cốt, Trung tâm đã dành khoản kinh phí lớn để nâng cấp toàn diện nhân lực, trang thiết bị hiện đại và mở rộng phòng thí nghiệm.
Trong số 20 công nghệ cao hàng đầu đóng góp hiệu quả cho thực tiễn cuộc sống được CNN bình chọn cho 25 năm cuối thế kỷ XX có công nghệ xét nghiệm ADN.
Hiện Trung tâm đang đồng hành và tài trợ xét nghiệm ADN miễn phí cho hơn 150 trường hợp của Chương trình “Như chưa hề có cuộc chia ly”- Đài Truyền hình Việt Nam. Trung tâm còn chung tay với các gia đình trong hành trình tìm kiếm thân nhân bị thất lạc trong các cuộc chiến tranh chống ngoại xâm ở nước ta với hàng trăm trường hợp những người mất tích còn sống tìm lại nhau, hàng trăm mẫu ADN ty thể đã được phân tích để giám định hài cốt.
Đánh giá về kết quả ứng dụng các công nghệ ADN đối với đời sống và xã hội, cần nhấn mạnh nhiều năm qua trong lĩnh vực chẩn đoán bệnh, đặc biệt là bệnh di truyền, Trung tâm đã nghiên cứu, hoàn thiện và đưa vào ứng dụng các qui trình chẩn đoán 7 bệnh có số lượng nhiễm sắc thể bất thường như Down, Turner, Klinefelter, Patau, Edwards, XYY và XXX. Trung tâm đang triển khai chẩn đoán thêm 2.000 bệnh di truyền trong khuôn khổ hợp tác với mạng lưới chẩn đoán gen toàn cầu. Trung tâm có thể chẩn đoán và xét nghiệm sau sinh và cả trước sinh khi thai mới 10 tuần tuổi.
“Trước đây, giấy phép hoạt động của Trung tâm có thời hạn là 5 năm, nhưng từ năm 2009 trở đi, Trung tâm đã được cấp phép hoạt động không thời hạn. Đây là một trong bước đột phá trong cơ chế chính sách, tạo điều kiện cho Trung tâm phát triển”, GS Lương phấn khởi.
Mong muốn của GS Lương hiện nay là không chỉ có 11 đại diện của Trung tâm có mặt ở 11 địa phương hiện nay mà mạng lưới này phủ khắp các tỉnh thành cả nước. Có một chế độ thuế ưu tiên đối với các thiết bị, vật tư, hóa chất cũng như toàn bộ dịch vụ phục vụ cho công nghệ này. Hiện Trung tâm phân tích ADN và công nghệ di truyền là thành viên trong mạng lưới 100 phòng thí nghiệm chẩn đoán gen quốc tế Gendia.
Thanh Như