Thuở còn cắp sách tới trường, chàng thanh niên Vũ Văn Chuyên chưa hẳn là người yêu thích dược học, tìm hiểu cây cỏ nhưng cuộc đời run rủi đưa cụ đến thế giới của muôn loài cây. Cụ học giỏi và yêu Toán học ngay từ bé. Học xong bậc tú tài, cụ muốn theo đuổi con đường Toán học. Nhưng khi đi thi, cụ đã nộp đơn vào trường ĐH Y khoa. Một câu hỏi đặt ra với thân sinh của chàng trai nhiều đam mê: Liệu gia đình có đủ tiền chu cấp cho con theo học 7 năm trong trường ĐH không? Ông bố vò đầu, con trai trăn trở suốt nhiều ngày đêm. Vấn đề hóc búa đó cuối cùng không thể giải mã được. Vũ Văn Chuyên đành vào học CĐ, chỉ mất có 3 năm, thay vì 7 năm ở ĐH Y khoa. Nhưng đêm đêm cậu Chuyên vẫn tìm đến chương trình học cần thiết, quyết lấy bằng được chứng chỉ cử nhân, rồi lấy bằng dược sĩ cao cấp. GS Vũ Văn Chuyên đam mê, tìm hiểu nhiều lĩnh vực khoa học. Trong trường, GS sẵn sàng lên bục giảng từ vạn vật học đến địa chất học… GS thông thạo tiếng Anh, Pháp, Nga, Đức, La tinh, Bồ Đào Nha… để đọc sách, nghiên cứu, trình bày khoa học, viết báo, soạn giáo trình. Không chỉ giảng dạy, GS sẵn sàng trao đổi nhiều lĩnh vực khoa học với đồng nghiệp trong và ngoài trường. Với sinh viên, GS chuyện trò như những đồng nghiệp tương lai. Ngay cả những người bình thường biết danh tiếng của GS cũng viết thư nhờ giải đáp về cây, giá trị một số dược thảo. GS có thói quen ghi chép, mô tả chi tiết các loại cây, đối chiếu qua nhiều cuốn sách được xuất bản bằng các ngôn ngữ khác nhau để đi tới một kết luận. Nhưng GS không phải là một ”cụ già” khép mình với sách. Chứng kiến những buổi chuyện trò với sinh viên, sẽ thấy một GS Vũ Văn Chuyên tếu táo, hóm hỉnh, đôi khi còn rất … “ tếu” nữa. GS có một cái tài riêng, có lẽ chỉ mấy cậu sinh viên “quái” mới biết, là tài vẫy tai.
Nhưng trong nhiều cái thú, có lẽ GS Chuyên đặc biệt đam mê cây cỏ nhất. Cụ đam mê như kẻ bị bỏ bùa. Hầu như ngày nào cụ cũng đi đi lại lại quanh hồ Gươm. Cụ đưa sổ ra ghi ghi chép chép. Rồi cụ dừng lại rất lâu dưới một gốc cây, ngước nhìn lên ngọn cây như thể tìm kiếm… rồi cụ đi, không chuyện trò với một ai. Cụ già “lập dị” đó xuất hiện và lại ngó nghiêng, ghi chép, lại… đi. Dễ mấy ai biết cụ già “rỗi việc” ấy là một GS tên tuổi của trường ĐH Y khoa Hà Nội.
Gặp cụ tại ngôi nhà nhỏ, hỏi han công chuyện, chỉ nghe cụ ầm ừ như người đãng trí. Nhưng khi đụng đến thế giới cây lá thì cụ như bừng tỉnh. GS cặm cụi đọc sách, nghiên cứu và cho ra đời trên 10 cuốn sách về cây thuốc Việt Nam do cụ biên soạn hoặc cùng nhóm khoa học thực vật đồng nghiên cứu, trong đó phải kể đến những bộ sách giá trị như “Tuyển tập cây thuốc Việt Nam”, “Dược điển Việt Nam”… GS cùng Trung tâm chuyên ngành nghiên cứu vị thuốc cai nghiện ma túy từ 17 loại cây thuốc nước Nam có tên là Decemex. Cục Sở hữu công nghiệp – Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường đã cấp bằng độc quyền sáng chế. Hiện Decemex đang được sử dụng phổ biến và rất hiệu quả trong các trại cai nghiện. Song song với nhiều chương trình nghiên cứu thuốc chữa trị khối u tiền liệt tuyến, chống lão hóa và tăng cường hoạt động cho hoóc môn, GS đang nghiên cứu, tiến tới sản xuất các vị thuốc điều trị HIV/AIDS. GS đã lên được bản đồ chi tiết thảm thực vật rừng Cúc Phương đầu tiên, thực vật công viên Bách Thảo và đặc biệt là bản đồ đầu tiên về cây xanh Hà Nội. Cuốn sách giá trị này đã hệ thống trên 400 loại cây trong TP (cũ) và được in trân trọng trong bộ “Bách khoa thư Hà Nội” năm 1997.
Nhưng để có được những công trình đồ sộ mấy mươi niên, các nhà thực vật học Việt Nam đã lặn lội đến mọi ngóc ngách non cao, rừng thẳm, nơi ẩn giấu nhiều loài cây quý hiếm. Không kể đó là Hà Giang, Lạng Sơn, Hòa Bình, không ngại ngần lên đỉnh núi cao Kon Tum, Đắc Lắc, Tây Nguyên. Và trong những chuyến leo đèo lội suối ấy, không ít lần nguy nan, ngỡ đưa cụ về với… đất. Cụ kể lại chuyến vượt đèo Ngang rợn người hồi nào mà vẫn hóm hỉnh như thể số phận giỡn mặt mình vậy. Đó là khi lên đèo, xe bỗng từ từ lao xuống vực. May sao một cái cộc như từ dưới đất bất ngờ nhô lên, cản ngay đầu xe. Chiếc xe chồm lên như muốn hất tung cả nhóm nghiên cứu xuống vực…. Sau sự cố, cả đoàn lại đi tiếp. Một lần khác lên Tam Đảo. Không rõ vì lẽ gì, xe bỗng dưng bốc cháy. Lần ấy có làm sao thì Việt Nam mất luôn hai nhà thực vật học với nhiều công trình dang dở: Vũ Văn Chuyên và Phạm Hoàng Hộ, nhà thực vật học nổi tiếng của miền Nam. Có nhiều đêm ở trong rừng sâu nghe bầy lợn lòi đói khát đi tìm mồi, nghe đàn voi rừng dẫm đạp lên rừng cây chao đảo… Nhưng không vì thế mà GS dừng bước. Dường như trong người GS “lập dị” này có máu leo trèo. Ngọn núi nào cao, vùng rừng nào hiểm, chưa mấy ai đặt chân đến, như có sức hút đối với “vận động viên leo núi” Vũ Văn Chuyên. Những chuyến đi mạo hiểm ấy đã để lại dấu ấn trong ngót 50 cuốn sách về thực vật học, khoáng học bằng các ngôn ngữ Việt, Anh, Nga, Bồ Đào Nha.
Cụ già “kỳ quặc” có thể đi bộ qua ngày qua đêm, đi tới đi lui, ngó nghiêng, ghi chép, thổ lộ niềm vui được phát hiện một cây mới, một tên gọi khoa học cho cây. GS được mệnh danh là “từ điển sống” về các loài cây Việt Nam. Với hàng loạt công trình lớn khác mà GS đã cho công bố, đã đưa tên tuổi cụ vào bộ “Niên giám Quốc tế về cỏ, cây gia vị và cây thuốc” do trường ĐH Massachusetts của Mỹ ấn hành năm 1994 (The directory of Specialists in Herbs, Sprices, and medicial Plants). Nhiều nhà khoa học ở Pháp, Trung Quốc, Thuỵ Điển, Nhật Bản… có quan hệ mật thiết với GS trong lĩnh vực nghiên cứu.
GS còn trăn trở một điều: Các bác sĩ, dược sĩ tương lai cần được trang bị tiếng La tinh. Càng biết nhiều, biết kỹ thì càng hiểu sâu hơn nguồn gốc của tên các loại thuốc, tự tin trong điều trị cho bệnh nhân. GS đưa ra quan điểm riêng của mình: Không thể có một nền y học không có tiếng La tinh. Ngoài môn thực vật học, GS còn kiêm nhiệm môn La tinh, nhưng thời lượng dành cho môn này không nhiều. Dẫu sao cũng trang bị cho các y bác sĩ tương lai một lượng từ La tinh cần thiết trong chuyên môn. Nhưng để chính thức đưa vào giảng dạy như môt môn học chính quy, GS dự định viết một giáo trình bằng tiếng La tinh cho giảng viên và sinh viên Y – Dược.
Các GS, đồng nghiệp đặc biệt đánh giá rất cao tâm huyết của GS trong đào tạo chuyên ngành Y – Dược học ở Việt Nam. Nhiều nhà thực vật học, dược học đã lặn lội tìm đến GS. Đơn giản là họ muốn được GS tra chuẩn một tên thuốc, định danh một số loại cây theo từ chuyên ngành quốc tế. Phức tạp hơn là viết báo cáo bằng tiếng La tinh theo yêu cầu của tổ chức quốc tế .
Như mọi người già, GS Vũ Văn Chuyên thường ôn lại chuyện cũ, những kỷ niệm đã khắc sâu vào máu thịt cả cuộc đời. Những kỷ niệm, như vẫn còn rạo rực trong trái tim GS. Lần đầu tiên chàng thanh niên Hà Nội được nhìn thấy Bác. Đó là ngày Quốc khánh đầu tiên, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. GS chỉ nhận là nhìn thấy Bác, còn thực sự được gặp thì mãi sau này. Ngày đó GS được phân công giữ trật tự ở Quảng trường Ba Đình, phía gần chùa Một Cột. Khi chiếc xe chở Chủ tịch Hồ Chí Minh đi qua, GS nhìn thấy Bác thoáng qua trong giây lát. Hồi lâu, trên loa phóng thanh, nghe đọc bản “Tuyên ngôn độc lập”, GS nhận ra Bác trong bộ đồ ka ki, chòm râu điểm bạc trên lễ đài. Một nỗi xúc động tràn ngập chàng trai Hà Nội. Niềm xúc động ban đầu ấy, đến nay GS vẫn còn giữ ấm trong trái tim. GS đã từng nghe Bác nói, trồng người là cho trăm năm. GS yên tâm dạy học và cống hiến cả cuộc đời cho công việc trồng người cao quý. GS Vũ Văn Chuyên được phong tặng Nhà giáo Nhân Dân năm 1990.