PGS.TS Tôn Thất Đại trò chuyện cởi mở với nghiên cứu viên Trung tâm
Đã hơn 5 năm nay, căn nhà nơi ông sinh sống trở nên vắng vẻ hơn khi người bạn đời, người đồng nghiệp ra đi mãi mãi. Tuy bộn bề với những đề tài nghiên cứu, với các thế hệ trò song trên gương mặt ông vẫn phảng phất nét đau buồn.
Ông là con trai của ông Tôn Thất Bình – một trong 8 người sáng lập ra Trường tiểu học Thăng Long rất nổi tiếng ở Hà Nội; ông nội là quan huyện ở Huế. Mẹ ông là bà Phạm Thị Giá, trưởng nữ của Thượng thư Phạm Quỳnh – Chủ bút báo Nam Phong. Ông cho rằng bản thân mình chịu ảnh hưởng lớn của cả hai bên nội và ngoại và cảm thấy tự hào vì nguồn gốc xuất thân ấy.
PGS.TS Tôn Thất Đại đến với ngành Kiến trúc không phải vì muốn chọn nghề nghiệp cho cuộc sống mà bởi hai lý do rất khác biệt: niềm đam mê toán và tình yêu với những chiếc bút vẽ. Khi còn học phổ thông, ông đã cùng một số bạn của mình đi học vẽ ở một lớp học tư do thầy giáo Lương Xuân Nhị và Nguyễn Tiến Chung mở – những người đã từng học Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Bài học đầu tiên là vẽ bằng những thỏi than, sau đó mới dùng đến bút chì, rồi bút vẽ, sơn mài, sơn dầu… rồi khắc gỗ, điêu khắc. Đó là cách học rất bài bản, và thầy Lương Xuân Nhị là người “khai mở” niềm đam mê kiến trúc đối với bản thân ông. Kỷ niệm về những buổi đứng cả ngày ngoài chợ để vẽ ký họa khi ông còn là một cậu bé vẫn còn nguyên trong ký ức. Khi thi vào trường Đại học Bách khoa khóa I, năm 1956, ông đã chọn vào chuyên ngành Xây dựng vì nó thỏa mãn được hai niềm đam mê kể trên của ông – toán và vẽ.
Thời gian học Đại học Bách khoa, thầy Ngô Huy Quỳnh là người để lại ấn tượng đặc biệt với ông. Khác với thầy giáo Lương Xuân Nhị rất nghiêm khắc và bài bản thì thầy Ngô Huy Quỳnh lại có một phong thái phóng túng, giản dị nhưng hết sức uyên thâm. Với PGS.TS Tôn Thất Đại thì thầy Quỳnh là thầy giáo số một về Kiến trúc, một nghệ sĩ tài hoa, một nhân cách lớn. Ông vẫn nhớ những buổi chiều vui vẻ cùng thầy và các bạn đến vẽ ở các đình chùa, đền Voi Phục, rồi lang thang cùng thầy ra ngoại thành,… tất cả đều giản dị và gần gũi.
Còn rất nhiều câu chuyện ẩn phía sau những lời kể đầy nhiệt huyết và hào hứng của ông, như thuở ông mới vào nghề, hăm hở và đam mê mà chắc chắn chúng tôi cần và muốn tìm hiểu trong quá trình nghiên cứu của mình.
Nguyễn Thanh Hóa
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam