Canh cánh một nỗi niềm

Say mê với nghiên cứu tái sử dụng chất thải

Năm 1966, trường Đại học Bách khoa, nơi kỹ sư La Văn Bình đang công tác, sơ tán ở Việt Yên, Bắc Giang. Cũng thời điểm này, Nhà nước có chủ trương cử một số cán bộ trẻ đi đào tạo ở nước ngoài để nâng cao trình độ. Giảng viên La Văn Bình là một trong số 6 người được cử đi sang Liên Xô học tập.

Nhận quyết định được đi làm Nghiên cứu sinh tại Liên Xô, KS La Văn Bình không khỏi ngạc nhiên, vui sướng nhưng có phần lo lắng vì không có sự chuẩn bị trước nhưng ông cũng định hình được hướng nghiên cứu cho mình. Trong quá trình giảng dạy cũng như làm Trưởng phòng Thí nghiệm trường Đại học Bách khoa Hà Nội, ông biết ở Việt Nam, ngành sản xuất Soda [1] hiện đang khó khăn khi không có những bãi lớn để chứa chất thải. Ông nung nấu suy nghĩ phải làm thế nào sử dụng phần chất thải đó để biến thành sản phẩm phục vụ sản xuất.

Học tập tại Liên Xô, nghiên cứu sinh La Văn Bình bày tỏ mong muốn đó với thầy hướng dẫn – Giáo sư Sokin. Vào thời điểm này, trên thế giới đã có công trình nghiên cứu sử dụng nước lọc trong sản xuất Soda làm phân đạm rắn, còn làm phân đạm lỏng thì chưa ai nghiên cứu. Giáo sư Sokin đã định hướng cho ông nghiên cứu đề tài tách muối ăn từ nước lọc (loại nước còn lại sau khi sản phẩm được kết tinh) trong sản xuất Soda, làm phân đạm lỏng. Đây là một hướng nghiên cứu hoàn toàn mới. Học viên La Văn Bình hứng khởi bắt tay vào thực hiện nghiên cứu. Gần một năm trôi qua, kết quả nghiên cứu của ông vẫn "giậm chân tại chỗ", ông rất lo lắng. Ông đã tự thiết kế bản vẽ một thiết bị tạo áp lực và đề xuất ý tưởng của mình với GS Sokin, được thầy duyệt và đề nghị nhà trường gia công sản xuất thiết bị này. Và làm thế nào để tách được muối ăn là một trong những khó khăn nhất mà ông gặp phải. Qua tham khảo các tài liệu trên Thư viện, ông thấy đề cập tách bằng phương pháp cô đặc. Ông đã làm thử theo phương pháp trên nhưng kết quả là sẽ rất tốn nhiên liệu và ăn mòn thiết bị. Ông nghĩ đến phương án diêm tích (tức cho các chất có cùng ion với nhau thì sẽ đẩy nhau) bằng cách dùng amoniac. Qua tăng dần áp suất, ông đã tách hết muối ăn trong dung dịch lọc từ Soda để làm phân đạm lỏng.

Đến hết năm thứ hai, ông đã có đầy đủ số liệu và bắt đầu xử lý số liệu viết luận án. "Trong quá trình xử lý số liệu, quan trọng nhất là phải đưa ra được tính quy luật. Đây là việc rất khó. Từ số liệu, tôi vẽ đồ thị, tìm ra tính quy luật và hệ thống lại với nhau để tìm ra mối liên quan"- GS.TSKH La Văn Bình chia sẻ.

Năm 1969, ông đã bảo vệ thành công luận án Phó Tiến sĩ, đề tài "Nghiên cứu sử dụng nước lọc trong sản xuất Soda làm phân đạm lỏng" được Hội đồng chấm luận án đánh giá cao. Kết quả nghiên cứu của luận án, đã được ứng dụng tại nhà máy Phân đạm Hà Bắc.

Trang đầu bản luận án Phó Tiến sĩ và Tiến sĩ (tiếng Nga) của GS.TSKH La Văn Bình 

Phó Tiến sĩ La Văn Bình tiếp tục làm công tác giảng dạy, sau đó là Trưởng Bộ môn Công nghệ các hợp chất vô cơ, trường Đại học Bách khoa Hà Nội. Trong những lần đi dự Hội nghị, ông thấy các đại biểu tham dự đưa nhiều ý kiến rằng nước ót ở nước ta nhiều mà không sử dụng được và chưa ai nghiên cứu về vấn đề này. Một lần nữa, ông lại tiếp tục thực hiện niềm say mê với nghiên cứu tái sử dụng chất thải. Nhưng với người được đào tạo chuyên về Soda như ông thì việc nghiên cứu về nước ót của muối gần như là mới mẻ. Ông phải tra cứu, tìm tòi các tài liệu về muối. Đặc biệt, những chuyến kết hợp đi khảo sát cùng với ông Phan Đăng Đồng-Cục trưởng Cục Công nghiệp Muối, ông Đào Phan-Trưởng phòng Kỹ thuật của Cục Muối, là cơ hội để ông học thêm về ngành Muối.

Đề tài nghiên cứu về nước ót được ông bắt đầu thực hiện từ năm 1976 tại khu Cà Ná, gần Phan Thiết – nơi có gần chục ngàn hecta cánh đồng muối, mỗi năm thải ra hàng chục m³ nước ót. Do chi phí đi lại tốn kém, ở Cà Ná không đủ các điều kiện, phương tiện nên trong các chuyến công tác vào Cà Ná, ông phải mang mẫu về phòng thí nghiệm của Bộ môn để nghiên cứu. Trong vòng 10 năm nghiên cứu (1976-1986), ông đã hoàn thành về số liệu cũng như có 5 bài báo đăng trên các tạp chí chuyên ngành và Báo cáo tổng quan tại Hội nghị ngành Muối tổ chức tại Thanh Hóa.

Năm 1986, ông được cử đi làm Thực tập sinh cao cấp tại trường Hóa kỹ thuật Menđêlêép, Liên Xô trong thời gian một năm. Ông báo cáo đề tài nghiên cứu về nước ót của mình, được nhà trường chấp nhận nhưng họ yêu cầu ông phải làm lại để kiểm chứng số liệu. Do phải thực hiện lại nghiên cứu, ông đã xin gia hạn thời gian vì một năm thì không thể thực hiện được và được nhà trường đồng ý. Sau 8 tháng, ông đã chứng minh được kết quả nghiên cứu và tiếp tục hoàn thành luận án.

Năm 1988, PTS La Văn Bình bảo vệ đề tài luận án Tiến sĩ "Nghiên cứu sử dụng nước ót đồng muối Việt Nam". Hội đồng chấm luận án rất ngạc nhiên vì kết quả này, ông giải thích: "Trong quá trình nghiên cứu sử dụng nước ót đồng muối Việt Nam, tôi đã thực hiện phương pháp kết tinh ngậm nước oxyt magie. Muốn kết tinh được thì điều kiện giới hạn nồng độ kết tinh rất quan trọng. Phương pháp kết tinh này trên thế giới chưa ai đề cập tới".

Khi về nước, ông đã tham gia làm Chủ nhiệm Đề tài mã số KC-06-10 "Xây dựng quy trình công nghệ sản xuất MgO hoạt tính và kết khối từ các khoáng quặng chứa magiê của Việt Nam". Đề tài được tư vấn ứng dụng tại một số đơn vị sản xuất: Nhà máy Xi măng trắng Thái Bình ở Tiền Hải; Công ty Muối Nam Định làm MgO dưới dạng bột dược liệu, dược phẩm và làm chất độn cho các dược phẩm; Ứng dụng tại hai Hợp tác xã sản xuất muối sạch, kết quả làm được muối đạt tiêu chuẩn muối sạch.

Canh cánh một nỗi niềm

Ở mỗi đề tài luận án Phó Tiến sĩ và Tiến sĩ, những khó khăn, vất vả nhiều lúc tưởng chừng bỏ dở, phải đổi đề tài nhưng La Văn Bình vẫn nỗ lực, quyết tâm vượt qua, và ông đã bảo vệ thành công hai bản luận án tại một trường Đại học nổi tiếng của Liên Xô.

Tuy nhiên, trên thực tế, việc ứng dụng những kết quả nghiên cứu không đơn giản. Hai đề tài luận án của GS.TSKH La Văn Bình cũng vậy. Nhiều vấn đề nảy sinh trong quá trình thử nghiệm, đưa vào sản xuất, như về nhiên liệu, giá thành sản phẩm, khâu tiêu thụ gặp khó khăn. Thậm chí có đơn vị sản xuất đề nghị tác giả công trình nghiên cứu phụ trách giới thiệu và tiêu thụ sản phẩm… Tại các kỳ Hội thảo của ngành Hóa, ông đã đề cập đến vấn đề này, nhưng chưa có giải pháp tháo gỡ.

Về công nghệ tách MgO mà GS La Văn Bình đã nghiên cứu thực hiện ở luận án Tiến sĩ khoa học và được ứng dụng ở một số đơn vị, ông rất mong muốn được Nhà nước công nhận và cấp Bằng độc quyền sáng chế. Nhưng vì nhiều lý do, như "thủ tục" phức tạp…, đến nay niềm mong ước của ông vẫn chưa trở thành hiện thực.

Trong buổi làm việc với các nghiên cứu viên chúng tôi, GS.TSKH La Văn Bình bày tỏ: "Tôi nghĩ Nhà nước nên có chính sách đầu tư và ưu đãi đầu ra cho những sản phẩm chất lượng sản xuất trong nước, tránh trường hợp nhập khẩu sản phẩm của nước ngoài với giá thành cao, trong khi những sản phẩm đó chúng ta hoàn toàn có thể sản xuất được, như vậy là lãng phí".

 Hoàng Thị Liêm