PGS.TS Nguyễn Xuân Chánh mở đầu câu chuyện “Anh Cự giỏi lắm. Anh không chỉ là một nhà khoa học giỏi trong lĩnh vực vật lý mà anh theo đuổi, anh còn tinh thông những kiến thức về triết học, công nghệ điện tử, viễn thông…”. Ngược lại dòng thời gian, ông Chánh cho rằng tình bằng hữu giữa ông và GS Vũ Đình Cự như một cái “duyên”, không hẹn mà gặp, chàng trai miền Nam kết thân với người con quê lúa Thái Bình nhờ niềm đam mê yêu thích Vật lý. Tình bạn nảy nở từ những ngày học dự bị Đại học ở Thanh Hóa năm 1951, học cùng nhau một giảng đường Đại học Sư phạm Hà Nội, rồi cùng về công tác tại Đại học Bách khoa Hà Nội, trở thành lớp giảng viên đầu tiên của trường Đại học này.
PGS.TS Nguyễn Xuân Chánh (trái) tặng
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam cuốn sách về Tổ GK
Năm 1965, trong khi Nguyễn Xuân Chánh bảo vệ Luận án Phó Tiến sĩ với đề tài “Nghiên cứu những tính chất cơ học đặc biệt của màng mỏng từ” tại trường Đại học Tổng hợp Khắccốp (Liên Xô), thì tại Đại học Tổng hợp Lômônôxốp, Mátxcơva, lúc đó Vũ Đình Cự bảo vệ thành công Luận án Phó Tiến sĩ, và được nhà trường lựa chọn tiếp tục làm Luận án Tiến sĩ Khoa học Toán Lý với đề tài “Hiệu ứng Hall phẳng ở màng mỏng từ”, để rồi sau đó ông trở thành người Việt Nam đầu tiên nhận Bằng Tiến sĩ khoa học chỉ sau 2 năm nghiên cứu (1965-1967) tại trường Đại học danh tiếng này.
Tiến sĩ Khoa học Vũ Đình Cự khi đó tâm niệm rằng “Đại học Bách khoa cử tôi đi học thì tôi sẽ trở về phục vụ Đại học Bách khoa”, nên trở về từ Liên Xô, ông lại sát cánh cùng với Nguyễn Xuân Chánh xây dựng Bộ môn Vật lý chất rắn, Đại học Bách khoa Hà Nội. Ông hăng say với các công trình nghiên cứu khoa học, tham gia Chủ nhiệm nhiều đề tài cấp Bộ và Nhà nước. Dù trên cương vị nào, là một nhà giáo hay một chính khách, đảm nhiệm chức vụ Phó Chủ tịch Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học công nghệ và môi trường của Quốc hội, ông luôn làm tròn trách nhiệm của mình, có những đóng góp quan trọng thúc đẩy sự phát triển khoa học công nghệ của đất nước. Ông làm việc không ngưng nghỉ, cả khi đã về hưu, ông vẫn cùng với PGS Nguyễn Xuân Chánh biên soạn nhiều cuốn sách, đáng chú ý là cuốn “Tổ GK Đại học Bách khoa nghiên cứu rà phá thủy lôi và bom từ trường” (xuất bản năm 2011), một công trình tổng kết hoạt động của tổ GK Đại học Bách khoa Hà Nội với những đóng góp trong nghiên cứu cơ bản, góp phần vào chiến thắng chống chiến tranh phá hoại của Mỹ.
“Trong đời thường, anh sống vui vẻ hòa đồng, đạm bạc trong căn nhà tập thể đơn sơ gần Đại học Bách khoa. Hiếm có một nhà khoa học, nguyên là một lãnh đạo cấp cao lại tự mình may quần âu và áo budong để mặc, tự mình đi chợ nấu ăn, dành dụm tiền tiết kiệm để về xây dựng quê hương. Anh giản dị là thế, chất phác, gần gũi. Anh ra đi khi nhiều dự định khoa học còn đang dang dở”…,– đó là những ký ức sâu sắc về nhà khoa học “hiếm có” Vũ Đình Cự đọng lại trong tâm khảm PGS.TS Nguyễn Xuân Chánh.
Trong tâm trạng đầy xúc động, PGS.TS Nguyễn Xuân Chánh trao cho chúng tôi tờ báo Nhân dân số ra ngày 12-9-2011 trong đó có bài viết của ông về người bạn, người đồng nghiệp đáng kính của mình, với nhan đề “Thương tiếc anh Vũ Ðình Cự “.
Dâng một nén hương nhân kỷ niệm một năm ngày mất GS Vũ Đình Cự, Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam xin được đăng lại bài viết này của PGS.TS Nguyễn Xuân Chánh trên Trang web của Trung tâm: www.cpd.vn (Mục Nhà khoa học/Các bài viết về nhà khoa học).
Nguyễn Thị Hiên
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam
[1] GK- chữ viết tắt tên hai đơn vị là Bộ Giao thông vận tải và Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp hợp tác nghiên cứu cơ bản về thiết kế phương án rà phá thủy lôi và bom từ trường đảm bảo giao thông (Trường Đại học Bách khoa Hà Nội trực tiếp thực hiện). (Công trình nghiên cứu do GS.TSKH Vũ Đình Cự là Tổ trưởng được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, năm 1996).