Đam mê và thành công
Với mái tóc cắt cao, giọng nói nhẹ nhàng, PGS, TS Vũ Thị Thu Hà đem đến cho tôi cảm giác thật gần gũi. Qua trò chuyện, tôi được biết chị sinh năm 1970, tại xã Tán Thuật, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình, trong gia đình có mẹ là giáo viên, bố là bộ đội. Ngay từ khi biết chữ, chị đã đọc rất nhiều sách, nhưng đọng lại sâu đậm trong chị là tấm gương các nhà bác học, nhà nghiên cứu khoa học. “Từ lúc ấy, trong tôi chỉ có ước mơ được trở thành một nhà nghiên cứu khoa học và nhất định phải có những phát minh có ích cho xã hội”, chị Hà nhớ lại. Học rất giỏi nhưng lại thi Trường Đại học Bách khoa, nhiều người gặp chị lúc đó cứ hỏi: “Là con gái, sao lại thi vào trường ấy?”. Năm 1992, ngay khi ra trường, chị làm việc tại Viện hóa học công nghiệp Việt Nam. Năm 1996, chị nhận được học bổng của Trung tâm nghiên cứu khoa học quốc gia Pháp làm nghiên cứu sinh tại thành phố Lyon. Ba năm sau, với tấm bằng tiến sĩ, được các giáo sư người Pháp đánh giá rất cao, chị trở về Viện hóa học công nghiệp Việt Nam tiếp tục công việc của mình.
PGS, TS Vũ Thị Thu Hà trong một buổi hội thảo khoa học.
Có thể nói, con đường mà PGS, TS Vũ Thị Thu Hà lựa chọn – nghiên cứu công nghệ xúc tác dị thể ứng dụng trong sản xuất các sản phẩm thân thiện môi trường chưa có lối đi vì chị là người đầu tiên và duy nhất của Viện hóa học công nghiệp Việt Nam hiện nay đi sâu nghiên cứu. Thế nhưng, trên con đường ấy chị đã gặt hái nhiều thành công khi biết kết hợp nguồn lực trong nước với việc phát huy thế mạnh của mối quan hệ hợp tác quốc tế để nghiên cứu ứng dụng nhiều quy trình công nghệ thân thiện môi trường gây được tiếng vang như: Quy trình sản xuất nhiên liệu sinh học, dung môi sinh học, sorbitol, vật liệu xúc tác dị thể cấu trúc na-nô…
Qua Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Mai Tuyên, 75 tuổi, nguyên Viện trưởng Viện hóa học công nghiệp Việt Nam giai đoạn 1994-1999 và một số đồng nghiệp của chị Hà, tôi có dịp hiểu hơn về những công trình nghiên cứu này. Những công trình đó, hầu hết từ giai đoạn ý tưởng, khi đưa ra xem xét đã không được chấp nhận vì quá mới mà quy trình công nghệ sản xuất sorbitol là một ví dụ. Sorbitol là chất phụ gia, được dùng trong thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm. Mỗi năm Việt Nam cần khoảng vài trăm nghìn tấn, nhưng đều phải nhập ngoại gần như hoàn toàn. Ý tưởng nghiên cứu được chị đưa ra từ năm 1999, ứng dụng một xúc tác khác với công nghiệp các nước, không gây tạp chất, dễ tinh chế, hiệu suất cao, giá thành rẻ. Thế nhưng mãi đến năm 2003 chị mới dần hoàn chỉnh được đề tài này. Sau giai đoạn trong phòng thí nghiệm, việc đưa kết quả vào ứng dụng thực tế tiếp tục là trở ngại. Sau nhiều năm nghiên cứu công nghệ này ở Việt Nam, kết hợp những chuyến đi công tác với tư cách cộng tác viên ngắn hạn tại Pháp, khi thì với cái bụng bầu 5 tháng, khi thì với con nhỏ 7 tháng tuổi, cuối cùng công trình đã được đưa vào ứng dụng thông qua Dự án xây dựng nhà máy sản xuất sorbitol từ tinh bột sắn 30.000 tấn/năm tại Tây Ninh. Tiếp theo, công trình nghiên cứu nhiên liệu sinh học bio-diesel có sự hợp tác với các đối tác Hàn Quốc cũng được đưa vào ứng dụng thông qua Dự án nhà máy sản xuất bio-diesel công suất 30.000 tấn/năm. Quy trình này đã được chọn trưng bày như thành tựu khoa học công nghệ Việt Nam dịp Đại lễ 1000 năm Thăng Long – Hà Nội.
Phòng thí nghiệm và ước mơ vươn tới
Có thể nói, PGS, TS Vũ Thị Thu Hà là người chắp nối lên mối quan hệ Việt – Pháp và là điều phối viên chính thức phía Việt Nam trong dự án xây dựng Phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia công nghệ lọc, hóa dầu. Nay là Giám đốc phòng thí nghiệm này, chị không chỉ nổi bật bởi tài năng mà còn được đồng nghiệp và học trò yêu quý. Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Mai Tuyên đã nhận xét về chị: “Từ những ngày đầu về Viện và nay khi đã thành danh, không ai theo kịp về chuyên môn, nhưng lúc nào tôi cũng thấy Hà chăm chỉ, giản dị, đúng mực, không bon chen, kênh kiệu. Tôi may mắn có được người học trò ưu tú như em. Và quan trọng là những nghiên cứu của em bây giờ mang lại lợi ích thiết thực cho sự phát triển đất nước”.
PGS, TS Vũ Thị Thu Hà đang hướng dẫn nghiên cứu sinh tại Phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia công nghệ lọc, hóa dầu. Ảnh: Nguyễn Á.
Đối với các bạn trẻ, chị luôn cổ vũ, động viên họ phấn đấu vươn lên, tạo điều kiện cho họ đi học cao học, làm nghiên cứu sinh trong và ngoài nước. Với các bạn nữ, họ còn được chị truyền cho cách thức sắp xếp giữa công việc và gia đình. Hiện nay, phòng thí nghiệm của chị được đánh giá là 1 trong 3 phòng hoạt động hiệu quả nhất trong số 19 phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia trong cả nước. Phòng đã xây dựng được mối quan hệ hợp tác với nhiều nước như Pháp, Đức, Hàn Quốc và tổ chức được một số cuộc hội thảo, đón nhận một số học viên do bạn cử sang thực tập. Đặc biệt, mối quan hệ hợp tác Việt – Pháp trong nghiên cứu khoa học, đào tạo giữa Viện hóa học công nghiệp Việt Nam và Viện nghiên cứu xúc tác và môi trường Pháp được phát triển từ năm 2003 luôn được đánh giá là thành công. Hiện nay, quan hệ này đã được phát triển lên tầm cao mới, ở mức độ thành lập Phòng thí nghiệm liên kết quốc tế (LIA). Phòng thí nghiệm LIA được thành lập trên cơ sở Phòng thí nghiệm trọng điểm công nghệ lọc, hóa dầu do chị Hà làm Giám đốc (phòng thí nghiệm phía Việt Nam) và Viện nghiên cứu xúc tác và môi trường Pháp (phòng thí nghiệm phía Pháp). Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu, trong một lần đến khảo sát hoạt động của phòng thí nghiệm đã dí dỏm phát biểu: “Tôi nhìn thấy ở đây một đội ngũ trí thức có trình độ rất cao và những trang thiết bị không khác gì so với các nước tiên tiến, được phát huy tối đa hiệu quả. Tôi xin được đăng ký làm cộng tác viên ở đây”.
Tính đến nay, sau 20 năm vừa nghiên cứu khoa học vừa đào tạo đại học và sau đại học; là Phó viện trưởng phụ trách chuyên môn, hợp tác quốc tế của Viện; tham gia nhiều hội đồng tuyển sinh, tuyển chọn đề tài thuộc nhiều bộ, PGS, TS Vũ Thị Thu Hà đã có 19 bằng khen và giải thưởng khoa học, 72 bài báo khoa học, trong đó có 12 bài được đăng ở tạp chí chuyên ngành quốc tế. Nói về giải thưởng Kô-va-lép-xcai-a nhận tháng 3-2012 vừa qua, chị bảo đó là một vinh dự, bù đắp những khó khăn gian khổ và là niềm khích lệ lớn cho chị trên con đường sắp tới. Tôi hỏi: “Chị đã đạt được những thành tích cao trong nghiên cứu khoa học, vậy còn điều gì chị mong muốn?”. Trầm ngâm một lát, chị trả lời: “Tôi mong muốn đội ngũ cán bộ khoa học trẻ ngày nay cũng luôn tâm huyết, lấy việc cống hiến làm đầu để ngày càng có nhiều công trình nghiên cứu ra đời, được ứng dụng trong thực tiễn. Tôi cũng mong muốn và đang cố gắng xây dựng phòng nghiên cứu không chỉ xứng đáng là phòng nghiên cứu trọng điểm quốc gia mà phải đạt được tầm khu vực và thế giới”.
Gia đình là điểm tựa
Nói chuyện với PGS, TS Vũ Thị Thu Hà chúng tôi được biết đằng sau những thành công của chị cũng phải đối mặt với nhiều khó khăn. Chị mỉm cười nhớ lại: “Hồi đi làm nghiên cứu sinh tại Pháp, vừa sang được vài ngày, tôi đã nằng nặc đòi quay về vì quá nhớ nhà, may mà nhận được sự động viên của những người đi trước nên đã vượt qua. Khi cháu đầu được 11 tháng tuổi, tôi phải gửi cháu cho bố mẹ chồng nuôi giúp để sang Pháp thực tập sau tiến sĩ. Sau này, khi bé thứ hai mới được 3 ngày tuổi tôi đã phải làm việc bên máy tính hoặc khi mệt quá lại nhờ đồng nghiệp ngồi gõ hộ ý tưởng để viết thuyết minh đề tài. Khi bé được một tháng tuổi, tôi đã phải cho cháu vào giỏ mang theo những nơi tôi đến thuyết trình. Tôi không thể làm khác vì không thể vì tôi mà công trình của cả nhóm dang dở…”.
Trước lúc chia tay chúng tôi, chị Hà cho biết: “Để có được thành quả mà xã hội ghi nhận như ngày hôm nay, tôi không thể không nhắc đến một hậu phương vững chắc đó là gia đình và chồng, con. Tôi cho rằng, phụ nữ làm khoa học nói riêng và tất cả những phụ nữ thành đạt nói chung, dù có giỏi giang, say và yêu nghề đến đâu cũng không thể thành công trọn vẹn nếu không có sự ủng hộ, chia sẻ của chồng, con và những người thân trong gia đình.
42 tuổi đã có những bước tiến dài trên con đường nghiên cứu khoa học. Thảo nào khi nói chuyện với chúng tôi Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Mai Tuyên đã gọi chị là “Bông hồng vàng trên cánh đồng sáng tạo”. Chúng tôi luôn mong bông hồng ấy mãi tỏa hương, tiếp tục làm rạng danh trí tuệ phụ nữ Việt Nam…
Kim Dung
Nguồn: www.qdnd.vn/qdndsite/vi-VN/61/208586/print/Default.aspx