Thời gian gần đây, có ba sự việc thôi thúc chúng tôi viết bài báo này.
Một là, trong khi nghiên cứu đất Việt
Khi trao đổi nguyên nhân của hiện tượng đặc thù này với các đồng nghiệp, chúng tôi nhận được cách giải thích đầy sức thuyết phục của một kỹ sư thổ nhưỡng. Anh là đồng tác giả của một giải thưởng Nhà nước và hai giải thưởng Hồ Chí Minh cao quý về khoa học và công nghệ.
Tôn vinh những người làm khoa học có đóng góp cho đất nước là thực sự cần thiết. (Ảnh VNN)
Sự việc thứ hai, từ một công trình nghiên cứu của một kỹ sư sinh lý cây trồng về vai trò của kali trong tăng cường hiệu suất quang hợp với cây lúa, đặc biệt khi thiếu ánh sáng và gặp tiết trời giá rét.
Công trình nghiên cứu cách đây đã 35 năm nhưng như còn mới nguyên vì hàm lượng kali trong đất hiện nay đã giảm đi rất nhiều do năng suất càng ngày càng tăng, khí hậu thời tiết lại có những thay đổi bất thường mà sự hoàn trả cho đất chất dinh dưỡng này lại đang còn quá ít.
Tác giả công trình này khi nghỉ hưu là một đại tá công an nhưng vẫn không quên những việc cần làm để mang lại lơi ích cho nông nghiệp, nông dân và nông thôn.
Sự việc thứ ba tiếp theo như một mối duyên, một trình tự cần có để làm cho sự đồng thuận xã hội được nâng cao. PGS.TS Nguyễn Văn Huy, giám đốc một trung tâm có chức năng tôn vinh những người làm khoa học có cống hiến cho đất nước đã đến gặp chúng tôi để trao đổi chân tình.
Thật đáng mừng là người giám đốc này biết lắng nghe những lời “nói ngược” đã tán thành ý kiến của chúng tôi là không nên chỉ giới hạn trong học vị “tiến sỹ”. Hiện nay, có rất nhiều người có năng lực nhưng không có học vị trong khi đó lại tồn tại không ít luận án tiến sĩ chất lượng thấp. Vì thế, sự ra đời những trang web với mục đích tôn vinh những người làm khoa học và công nghệ đã quá chín muồi bởi một lẽ giản đơn là tưởng nhớ, tôn vinh và học tập những người có đóng góp cho đất nước bất kỳ ở đâu và lúc nào đều đáng hoan nghênh và cổ vũ.
Làm tốt những trang web này, chúng ta sẽ có thêm nhiều kinh nghiệm để lập ra một hệ thống những trang web nhằm tôn vinh các thành phần xã hội khác như nhà giáo, nhà báo, nhà văn, nghệ sỹ, doanh nhân, nghệ nhân, công nhân, nông dân, lực lượng vũ trang, phụ nữ, thanh niên… có đóng góp cho đất nước ở những thời kỳ khác nhau.
Cũng cần nói rõ, chúng ta có thể tìm thấy những kết quả nghiên cứu về khoa học công nghệ của nhiều tác giả khi xem trên mạng hoặc đến các thư viện nhưng vẫn chưa đầy đủ, còn tản mạn, chưa thành hệ thống và đặc biệt chưa có những ý kiến nhận xét phản biện của những người cùng nghề có uy tín.
Thật vậy, qua những lần được tham gia các hội đồng hoặc được phân công làm phản biện, chúng tôi thấy phần lớn các luận văn, luận án thạc sĩ, tiến sĩ đều bộc lộ những thiếu sót về tài liệu tham khảo. Tình trạng phổ biến là các luận văn tập hợp một lượng lớn các tài liệu khoa học đủ các thứ tiếng, đủ các tác giả nổi tiếng trong nước và trên thế giới, đánh số hẳn hoi nhưng người đọc không tìm thấy ở bất kỳ một chương nào, mục nào…
Rõ ràng là tưởng nhớ, tôn vinh và học tập những người làm khoa học và công nghệ có đóng góp cho đất nước phải là một chỉnh thể có tác động tương hỗ, trong đó đích cuối cùng phải là học tập để nâng cao sự hiểu biết nhằm đóng góp được nhiều hơn cho xã hội.
Quả thật, việc lập những trang web với các mục tiêu nói trên không dễ dàng. Với những tác giả đang sống, để có sự nhất trí, phải liên hệ với họ để tập hợp đầy đủ các công trình cũng như trao đổi chân tình với họ khi có những nhận xét phản biện. Với những người đã mất, hết sức tránh “vẽ rắn thêm chân” đồng thời cũng thận trọng.
Phản biện có thể ở dạng nhận xét ngay trong công trình của tác giả, có thể ở dạng một chuyên luận riêng. Phải lưu ý những hiện tượng không vui có thể sẽ xảy ra từ những khiếu nại, kiện tụng về “đạo công trình”. Vì vậy, phải ghi rõ ràng, đầy đủ tên các đồng tác giả và những cán bộ, nhân viên làm các đề tài, các thí nghiệm hợp thành công trình.
Chúng tôi đã thăm dò một số bạn bè trong ngành nông nghiệp và được biết họ sẵn sàng tham gia xây dựng những trang web này. Chắc chắn những người trong các ngành khác cũng có những suy nghĩ tương tự.
Việc lập những trang web với cách làm như đã trình bày ở trên cần được xem là cần thiết và chủ yếu nhằm tưởng nhớ, tôn vinh và học tập những người làm khoa học có đóng góp thực sự cho đất nước.
GS.TS Nguyễn Vy