Cầm trên tay tấm hình, GS Trần Đình Long bồi hồi nhớ lại câu chuyện cách đây gần 40 năm. Ông kể: Hai nhân vật trong tấm hình là tôi và Kỹ sư Trần Ngọc Quý (Phụ trách Phòng thí nghiệm trường Đại học Bách khoa Hà Nội) bên chiếc máy chấm điểm bài thi theo hình thức trắc nghiệm. Hồi đó, tôi đang công tác tại trường Đại học Bách khoa Hà Nội. Tôi có cậu cháu tên Hạnh làm công tác hậu cần tại chiến trường B, Hạnh đã đọc báo Nhân dân và thấy bài đăng tin về chiếc máy trong đó có hình tôi, cháu Hạnh đã cắt lại lưu giữ. Đến năm 2012, sau gần 40 năm, tấm ảnh mới đến được với chính nhân vật trong ảnh.
Tiến sĩ Trần Đình Long (trái) và kỹ sư Trần Ngọc Quý
bên Máy kiểm tra kiến thức tại Triển lãm Công đoàn toàn quốc, Hà Nội, năm 1973.
(Ảnh đăng trên Báo Nhân dân)
Câu chuyện bắt đầu từ năm 1972, sau khi Trần Đình Long bảo vệ thành công Luận án Phó Tiến sĩ tại trường Đại học Năng lượng Mátxcơva (Liên Xô) về tiếp tục công tác tại trường Đại học Bách khoa Hà Nội. Ý tưởng của ông về việc thiết kế một loại máy giúp cho việc chấm điểm các bài thi trắc nghiệm đã nhận được sự ủng hộ của PGS.TS Nguyễn Đức Thừa (lúc đó là Phó Hiệu trưởng trường Đại học Bách khoa Hà Nội). Ông Thừa từng công tác trong ngành Quân giới, nên có nhiều bạn bè thân thiết đang công tác ở Tổng cục Hậu cần. Ông được biết, tất cả các máy bay của Mỹ bị bắn rơi trong chiến tranh phá hoại ở miền Bắc đều được tháo dỡ mang về để tập trung vào một kho lớn ở Phú Thụy. Do vậy, ông Thừa đã đặt vấn đề xin cho nhà trường các linh kiện quý còn có thể sử dụng được .
Có được linh kiện, Tiến sĩ Trần Đình Long cùng các đồng sự là kỹ sư Trần Ngọc Quý, thợ cơ khí Lê Công Dần và công nhân Nguyễn Văn Hanh tiến hành nghiên cứu, sử dụng các linh kiện đó, lắp ráp thành máy chấm điểm bài thi trắc nghiệm. Sau khi được thử nghiệm, GS Phạm Đồng Điện – Hiệu trưởng trường Đại học Bách khoa Hà Nội thời kỳ đó – đã quyết định sử dụng máy để kiểm tra chất lượng đầu vào hai môn Toán và Vật lý của toàn bộ sinh viên khóa 1973-1974. Với sự giám định của chính các giảng viên ra đề, máy chấm điểm đã đưa ra được kết quả chính xác của khoảng 2000 sinh viên trong vòng hai ngày. Sau đó chiếc máy được Lãnh đạo nhà trường đưa đi trưng bày giới thiệu tại Triển lãm Công đoàn toàn quốc tổ chức tại Hà Nội. Tại lễ khai mạc Triển lãm có Tổng Bí thư Lê Duẩn và Bộ trưởng Tạ Quang Bửu đến dự. Rất tiếc, sau buổi triển lãm, nhóm tác giả làm ra chiếc máy không biết cơ quan nào tiếp quản và hiện tại chiếc máy đang ở đâu. Với những sáng tạo và tính ứng dụng của máy chấm điểm bài thi trắc nghiệm, nhóm thiết kế được nhà trường biểu dương trong buổi Tổng kết năm học.
Khi nhận được tấm ảnh, GS Trần Đình Long rất bất ngờ và xúc động, bởi chính ông cũng không biết mình được đăng tin trên báo và không biết ai đã chụp tấm ảnh này. Với ông, chiếc máy chấm điểm trắc nghiệm tuy đơn giản nhưng để lại dấu ấn sâu sắc trong cuộc đời làm khoa học của mình. Máy chấm điểm có thể coi là một công trình nghiên cứu trong thời khắc khó khăn lúc bấy giờ.
Nguyễn Thị Loan
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt