“Thời điểm những năm 50 – 60 của thế kỷ trước, trên thế giới đã xuất hiện nhiều “ngân hàng xương”. Trong thời gian học tập ở Liên Xô cũ, tôi đã đến tham quan các ngân hàng này ở Lêningrat, Mát-xcơ-va và tìm hiểu về nó. Tuy nhiên, tình hình nước ta khó khăn, điều kiện cơ sở vật chất thiếu thốn nên chưa thể thành lập ngân hàng này ngay được”, ông kể.
Về nước, ông Nhân công tác tại Khoa Chấn thương, Viện Quân y 108. Ý tưởng về một “ngân hàng xương” vẫn luôn thôi thúc ông, bởi “chứng kiến những ca bệnh phải cắt bỏ một mảnh xương nào đó mà không có xương thay thế khiến họ bị tật vĩnh viễn, làm bác sĩ sao mình không buồn, không thương cảm được”, ông chia sẻ.
Một lần tình cờ, ấy là vào khoảng tháng 2/1962, ông Nhân biết bệnh viện được cấp một chiếc tủ lạnh dùng để lưu trữ thực phẩm chế biến thức ăn cho bệnh nhân. Ông đã đề xuất được sử dụng chiếc tủ lạnh đó vào việc bảo quản, duy trì hoạt động của “ngân hàng xương” đầu tiên ở Việt Nam. Đề xuất của ông nhanh chóng được chấp thuận.
GS Nguyễn Văn Nhân trong chuyến thăm hai bệnh nhân Lê Hoành Tân và Nguyễn Công Lâm tại Thanh Hóa năm 1992 (Anh Lê Hoành Tân (bên trái), GS Nhân, thứ hai từ phải sang và anh Nguyễn Công Lâm, ngoài cùng bên phải).
Lấy xương từ những tử thi không người nhận
Có được chiếc tủ lạnh là nhân tố đầu tiên đảm bảo cho sự hoạt động của “ngân hàng xương”, song lấy xương từ nguồn nào cũng phải được tính toán cho thấu đáo.
Ông Nhân cho biết, yêu cầu của xương dự trữ phải của người khoẻ mạnh, không bị mắc các bệnh truyền nhiễm. Sau khi bàn bạc, xin ý kiến lãnh đạo, ông Nhân cùng các đồng nghiệp quyết định sẽ lấy xương từ những tử thi là bộ đội mà không có người thân đến nhận. “Ngày ấy, bộ đội ta làm rất tốt công tác kiểm tra sức khoẻ. Do đó, khi có trường hợp hy sinh mà không có người nhà đến nhận, chỉ cần dựa vào cuốn sổ theo dõi sức khoẻ, các bác sĩ có thể tin tưởng vào nguồn xương ở tử thi định lấy”, ông kể.
Thông thường, xương được chọn là xương tay, xương chân và xương chậu vì dễ thao tác hơn trong điều kiện dụng cụ còn thô sơ. Việc mổ lấy xương của tử thi cũng lắm công phu. “Tử thi khi mang về bệnh viện phải đảm bảo mất chưa đầy 6 tiếng. Chúng tôi sẽ phải tắm cho tử thi bằng xà phòng để sát trùng sơ bộ. Khi xác định được chỗ nào cần lấy xương sẽ tiến hành khử trùng. Nói chung, mổ lấy xương tử thi vẫn phải tiến hành trong điều kiện vô trùng như khi mổ cho người sống. Chúng tôi cũng phải ghi lại chi tiết các ca mổ lấy xương, các ca ghép xương để tiện theo dõi. Sau khi mổ xong, xương sẽ được cho vào các chai, lọ vô trùng và bảo quản trong tủ lạnh ở mức -25 độ C. Vì thế còn gọi nguồn xương này là xương vô trùng”, GS Nhân cho hay.
Với điều kiện bảo quản như thế, ông Nhân tin tưởng xương sẽ được dự trữ tối đa khoảng 2 năm. Cơ hội điều trị cho hàng chục bệnh nhân mắc bệnh về xương cần phải thay thế đang rộng mở.
Từng đổ xương vì mất điện
