Trong buổi tiếp xúc đầu tiên với nghiên cứu viên Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam, ngày 9-7-2013 vừa qua, GS Tạ Văn Đĩnh đã tự bạch: “Tôi không phải là người được đi học cẩn thận”, mặc dù như chúng tôi biết, trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu khoa học, ông đã có đóng góp trong lĩnh vực Toán học nước nhà, mở ra hướng tiếp cận nghiên cứu mới về Khai triển tiệm cận của sai số trong phương pháp sai phân và ứng dụng.
Lý giải điều này, Giáo sư Tạ Văn Đĩnh kể: Thời phổ thông, lúc đó là năm 1946 tôi chỉ mới học được mấy tháng đầu tiên trường Chu Văn An (trường Bưởi) thì giặc Pháp ném bom và chiếm đóng Hà Nội, gia đình tôi phải đi sơ tán ở Gia Viễn, Ninh Bình, việc học hành của tôi bị dang dở. Sau đó, một mình tôi tìm ra vùng tự do ở Kim Bảng, Hà Nam. Khoảng những năm 1947 – 1948, tôi trở lại Hà Nội đăng kí theo học trường Nguyễn Trãi. Lúc đó muốn học lên thì phải thi, lúc đầu là thi Tú tài phần 1 gồm các môn khoa học cơ bản như Toán, Lý, Hóa, Văn, sau đó thi tiếp Tú tài phần 2 dưới hình thức thi viết và vấn đáp. Để chuẩn bị cho các kì thi đầu vào, tôi phải tự học, tự trau dồi kiến thức ở nhà. Và tôi đã lần lượt vượt qua các kì thi.
Tuy nhiên, vào học được 3, 4 tháng, tôi lại phải bỏ dở việc học hành vì kế sinh nhai, phải đi kiếm tiền thêm lo cho cuộc sống, không thể có mặt đầy đủ các buổi theo chương trình học của nhà trường. Bấy giờ, trong thành có Hội sinh viên của Pháp mở lớp dạy Toán, không mất tiền, ngoài giờ học lại có thời gian đi làm thêm, nên tôi đăng kí học lớp này. Và duyên nợ với Toán học có lẽ bắt đầu từ đây.
Giáo sư Tạ Văn Đĩnh
Giải phóng Thủ đô (tháng 10-1954), Tạ Văn Đĩnh đăng kí học Khoa Toán, trường Đại học Sư phạm Khoa học. Ra trường năm 1956, đúng lúc trường Đại học Bách khoa Hà Nội được thành lập nhưng thiếu giáo viên, ông được về trường và tham gia giảng dạy trong Bộ môn Toán ứng dụng. Kể từ đó, trong suốt những bước đường phát triển đầu tiên của Bộ môn Toán ứng dụng luôn có dấu chân đồng hành của Giáo sư Tạ Văn Đĩnh. Ông được coi như một trong những người đặt nền móng đầu tiên cho sự phát triển của Bộ môn mà sau này là Khoa Toán ứng dụng, trường Đại học Bách Khoa Hà Nội.
Nay đã bước sang tuổi 80, nhưng mỗi khi nhớ lại khoảng thời gian đi học xưa, GS Tạ Văn Đĩnh vẫn không thể nào quên những tháng ngày gian truân, những tháng ngày dẫn dắt ông đến với Toán học và trở thành một Giáo sư Toán học.
Phạm Ngọc Hải
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam