Năm 1958, Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền làm Chủ nhiệm Bộ môn Điều tra Quy hoạch rừng, Học viện Nông Lâm. Trước đó, ông từng đảm nhận nhiều chức vụ: Tổng Thanh tra, Bộ Canh nông (1948-1950); Tổng Giám đốc Nha Lâm chính (1950-1952); Giám đốc Vụ Lâm nghiệp (1952-1955). Khi chuyển sang Học viện Nông Lâm, ông vừa làm Chủ nhiệm Bộ môn, vừa giảng dạy môn Điều tra rừng. Ngoài ra, ông còn được phân công phụ trách hai môn Môi trường và môn Toán học thống kê, do Học viện chưa có chuyên gia giảng dạy. Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền phải tự đọc, tham khảo các tài liệu của Pháp, Anh, Mỹ, Nga qua tiếng Trung Quốc để biên soạn giáo trình phục vụ cho giảng dạy.
Năm 1961, ông Nguyễn Tạo – Tổng Cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp giao nhiệm vụ cho Bộ môn Điều tra Quy hoạch rừng của Học viện Nông lâm nghiên cứu đề tài: Lập biểu đồ thể tích và biểu đồ thon của cây lá rộng miền Bắc Việt Nam. Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền được phân công làm Chủ nhiệm đề tài. Lúc đầu Kỹ sư Hiền dự kiến thực hiện đề tài thành hai giai đoạn kế tiếp nhau: Giai đoạn 1 (từ năm 1961): lấy tài liệu theo một lưới thưa đại diện cho các vùng lớn để xây dựng phương pháp. Giai đoạn 2 (từ năm 1964): lấy tài liệu bổ sung, điều chỉnh các thông số cụ thể và lập biểu chính thức. Nhưng cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ đã làm cản trở việc tiến hành đợt hai.
Để thu thập được số liệu thực hiện đề tài, Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền tiến hành phân công từng mảng công việc cho các cán bộ trong Bộ môn, trong đó Kỹ sư Nguyễn Ngọc Lung, Kỹ sư Nguyễn Quang Hà, Kỹ sư Trần Hữu Phương…là những thành viên trực tiếp tham gia việc thu thập lấy các số liệu. Quá trình đi khảo sát đo cây được nhóm thực hiện ghi chép trong các Phiếu đo cây; Phiếu tính toán…Chủ nhiệm đề tài Đồng Sỹ Hiền đặc biệt quan tâm đến tính khách quan khi lấy số liệu điều tra. GS.TSKH Nguyễn Ngọc Lung – một trong những thành viên tham gia đề tài khi đó nhớ lại: "Khi đi đo thể tích, hình dạng cây ở lâm trường, chúng tôi sử dụng một loại thước kẹp để đo. Có lần thầy Hiền đi kiểm tra các cán bộ đang đo nhưng thước do dùng nhiều nên bị oải, khiến sai số. Thầy Hiền yêu cầu bỏ số liệu đã đo trong 6 tháng và phải đo lại. Chúng tôi phải chấp hành, bởi thầy Hiền rất kiên quyết: người làm khoa học cần phải trung thực, khách quan, đã sai là phải bỏ, làm lại".
Với tài liệu của Giai đoạn 1, Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền cùng đồng nghiệp nghiên cứu các quy luật của rừng á nhiệt đới và nhiệt đới ở miền Bắc nước ta, làm cơ sở cho việc lập biểu thể tích cây đứng. Đồng thời, giải quyết những vấn đề lý thuyết cơ bản trong việc lập biểu, xây dựng cơ sở lý luận và phương pháp lập biểu thể tích cây đứng cho rừng nước ta. Từ những kết quả nghiên cứu trên, ông đã sử dụng Toán thống kê ứng dụng trong Lâm nghiệp để tổng hợp thành bản Báo cáo khoa học và trình bày ở Bộ môn Điều tra Quy hoạch, Học viện Nông Lâm.
Chân dung Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền, năm 1957
Năm 1965, Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền được cử sang Liên Xô làm Nghiên cứu sinh tại trường Đại học Kỹ thuật Lâm nghiệp Mátxcơva, dưới sự cố vấn của GS Anusin-Viện sĩ Hàn lâm Nông học mang tên Lênin. Nghiên cứu sinh Đồng Sỹ Hiền trình bày hướng nghiên cứu từ kết quả một Đề tài kể trên và được GS Anusin hoàn toàn đồng ý. Sau 2 năm nghiên cứu tại Liên Xô (1965-1967), kết quả nghiên cứu của nghiên cứu sinh Hiền đã được báo cáo tại Hội nghị khoa học của trường Đại học Kỹ thuật Lâm nghiệp Mátxcơva năm 1967. Theo gợi ý của Viện sĩ Anusin và được nhà trường chấp nhận Nghiên cứu sinh Hiền đã đề nghị được tiếp tục nâng cao đề tài trên để bảo vệ luận án Tiến sĩ với tên gọi "Những cơ sở lý thuyết của việc lập biểu thể tích các loài cây lá rộng nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa".
Dựa trên những kiến thức lý thuyết sâu sắc điều tra rừng và thống kê toán học, Kỹ sư Hiền đã nghiên cứu tỉ mỉ vai trò của tất các nhân tố có ảnh hưởng đến hình dạng và thể tích thân cây các loài cây gỗ; đã nghiên cứu mối quan hệ qua lại giữa các nhân tố cơ bản tạo thành thể tích thân cây. Đồng thời ông cũng áp dụng kinh nghiệm khoa học và sản xuất của Liên Xô và các nước Tây Âu qua những cuộc thực tập khoa học đặc biệt để hoàn thiện bản luận án.
Tháng 6-1968, tại Liên Xô, Nghiên cứu sinh Đồng Sỹ Hiền bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ bằng tiếng Nga. Luận án được Hội đồng đánh giá rất cao, do vậy Nghiên cứu sinh Hiền đã được Hội đồng nhất trí công nhận học vị Tiến sĩ chỉ qua một lần bỏ phiếu(thường nếu chưa có Phó Tiến sĩ thì phải bảo vệ hai lần hoặc phải bỏ phiếu hai lần do Hội đồng chưa nhất trí cao). Luận án của ông viết toàn diện, sâu sắc và ngắn gọn, theo như Cố vấn khoa học Viện sĩ Viện Hàn lâm Lênin toàn Liên Xô GS Anusin đã viết Lời nói đầu trong luận án: "Công trình của Đồng Sỹ Hiền là một ví dụ sáng chói của một công trình khoa học trong phương hướng mới đầy hiệu quả. Luận án nhằm giải quyết một trong những vấn để phức tạp và gay gắt nhất đặt ra trước khoa học và thực tiễn lâm nghiệp của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Trong quá trình nghiên cứu đã sử dụng các phương pháp mới nhất của phân tích tương quan, đã xây dựng phương pháp hệ tiếp cận và giải tích toán học đường sinh thân cây, đã đưa vào một loạt kiến nghị quan trọng làm sâu sắc thêm về lý luận các phương pháp thống kê ứng dụng vào nghiên cứu lâm học"[1].
Lời nói đầu của GS Anusin về luận ánTiến sĩ của
Nghiên cứu sinh Đồng Sỹ Hiền
Năm 1970, Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền được bổ nhiệm làm Phó Viện trưởng rồi Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lâm nghiệp (1970-1980); Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học Bộ Lâm nghiệp (1980-1985); Cố vấn Bộ trưởng Bộ Lâm nghiệp (1985-1989). Và luận án là công trình nghiên cứu khoa học duy nhất của Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền.
Từ kết quả của luận án Tiến sĩ, Kỹ sư Đồng Sỹ Hiền đã viết cuốn sách "Lập thể tích và biểu đồ thon cây đứng cho rừng Việt Nam", do Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật ấn hành năm 1974. Cuốn sách được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong các môn Điều tra rừng, ngành Lâm nghiệp.
Những ngày cuối đời nằm trên giường bệnh (2010), GS.TSKH Đồng Sỹ Hiền dành chút sức lực còn lại của mình soạn những tư liệu liên quan đến cuộc đời làm khoa học của mình, cũng như để ôn lại một thời "say mê". Một trong số tư liệu đó là bản luận án Tiến sĩ được Giáo sư Hiền trân trọng giữ gìn, coi đó như là "như một kỷ vật nhỏ của những bước đi chập chững ban đầu, của những mò mẫm, tìm tòi trong rừng rậm để có một lối ra ánh sáng"[2].
Hoàng Liêm – Nguyễn Thành
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam