Sinh ra tại Bình Định, năm 1955, Nguyễn Thị Thế Trâm thuộc diện tập kết ra Bắc. Bà chia sẻ: “Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, rất ít phụ nữ biết đến sự nghiệp. Bố tôi làm nghề dạy học nên đã nghĩ cho tôi học để mai sau có thể kiếm sống. Cách mạng bùng nổ, tôi hăm hở theo cách mạng, làm từ liên lạc đến công tác thanh thiếu nhi. Việc gì tôi cũng làm hết sức với lòng nhiệt huyết. Cuối năm 1951, tôi được đoàn thể cho đi học y sĩ, một công việc mà tôi chưa nghĩ đến tương lai mai sau”. Ra Bắc, từ một y sĩ điều trị bà chuyển sang công tác y học dự phòng, rồi được phân công về Viện Vệ sinh dịch tễ học Hà Nội (tiền thân là Viện Pasteur Hà Nội), làm Phó phòng Vi trùng, trợ lý cho GS Đặng Đức Trạch. Sau 6 năm học tập ở Đức, năm 1972, bà về nước và trở thành nữ tiến sĩ (nay là tiến sĩ khoa học) đầu tiên của ngành vi sinh vật.
Viện trưởng Pasteur Nha Trang Nguyễn Thị Thế Trâm (áo đen) và các đồng nghiệp
trong một buổi tập huấn giáo dục chăm sóc sức khỏe (Nguồn ảnh Facebook Nguyen Vu Anh)
Sau ngày thống nhất đất nước, bà cùng 6 cán bộ khác (nay đều đã mất) được Bộ Y tế giao nhiệm vụ tiếp quản Viện Pasteur Nha Trang. Đây là cơ sở khoa học có tính chất tự quản thời kháng chiến chống Mỹ do bác sĩ Yersin quản lý, chuyên nghiên cứu bệnh sốt rét, các loại vi trùng, ký sinh trùng và sản xuất một số vacxin. “Sau chiến tranh đất nước còn nghèo khó, đâu cũng khó khăn nhưng khó khăn lớn nhất của chúng tôi là địch để lại bao nhiêu dịch dã: dịch hạch, dịch tả, dịch sốt xuất huyết… Mạng lưới vệ sinh phòng dịch từ tỉnh đến cơ sở phải bắt đầu từ hai bàn tay trắng. Tư tưởng cán bộ chưa thật yên tâm. Việc đoàn kết, khuyến khích mọi người (cán bộ cũ và cán bộ mới) làm việc hăng hái, giữ thái độ đúng mực là một nhiệm vụ vô cùng phức tạp và tế nhị” – Bà chia sẻ. Bên cạnh công tác phòng chống dịch, bà Trâm cùng đồng nghiệp nỗ lực xây dựng viện trở thành cơ sở đào tạo cán bộ, nghiên cứu khoa học. Trong 23 năm làm viện trưởng (1975-1998), bà có công trong việc giúp viện duy trì quan hệ tốt với các viện Pasteur thế giới và nhận nhiều sự viện trợ có hiệu quả từ chính phủ Pháp.
Để hoàn thành tốt nhiệm vụ, PGS Nguyễn Thị Thế Trâm đã phải xa cách chồng, con nhỏ trong nhiều năm liền. Và như bà tâm sự, để khắc phục khó khăn, không còn cách nào khác là đặt ra sự quyết tâm cao độ, nỗ lực làm việc hết mình.
Nguyễn Điệp