Những vật chứng biết nói
Tại lễ tiếp nhận, đại diện gia đình GS Hoàng Phê đã trao tặng Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam hơn 2.000 tài liệu, hiện vật, bao gồm hơn 400 bức thư, hơn 200 bản thảo sách, các bài viết, tham luận, sổ ghi chép, sách chuyên môn, công văn, kỷ vật…
Theo PGS.TS Nguyễn Văn Huy, Giám đốc chuyên môn Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam, đây đều là những vật chứng biết nói, bởi đằng sau chứa đựng biết bao câu chuyện, sự kiện lịch sử và khoa học.
"Lễ tiếp nhận diễn ra đúng dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh Giáo sư Hoàng Phê, là dịp để chúng ta cùng nhìn nhận lại những cống hiến không biết mệt mỏi, những đóng góp to lớn của ông cho ngành ngôn ngữ Việt Nam. Bộ sưu tập tài liệu – hiện vật của Giáo sư Hoàng Phê không chỉ phản ánh cuộc đời và sự nghiệp của ông, mà còn là nguồn tư liệu có giá trị để tìm hiểu về lịch sử phát triển của Viện Ngôn ngữ và của ngành Ngôn ngữ học ở Việt Nam", PGS.TS Nguyễn Văn Huy nhấn mạnh.
Hơn 2.000 tài liệu, hiện vật đã được đại diện gia đình GS Hoàng Phê
trao tặng Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam.
Trong bộ sưu tập này có nhiều tài liệu quý, như cuốn sổ ghi chép tỉ mỉ về công tác xây dựng, đào tạo cán bộ cho Viện Ngôn ngữ học thuở ban đầu, hay sưu tập băng cassette dùng học tiếng Anh, sách vở học tiếng Hán, tiếng Nga từ năm 1954…
Hơn 200 bản thảo sách, bản thảo bài viết về từ điển tiếng Việt, từ điển vần, chuẩn chính tả, ngữ nghĩa… đều là minh chứng cho quá trình lao động khoa học miệt mài cùng sự trăn trở của ông với tiếng mẹ đẻ.
Hàng trăm bức thư của độc giả góp ý cho cuốn Từ điển tiếng Việt, thư trao đổi giữa Giáo sư Hoàng Phê với đồng nghiệp trong và ngoài nước… tất cả cho thấy đằng sau mỗi công trình khoa học là cả hành trình gian nan và lao động kiên trì của nhà khoa học.
PGS.TS Nguyễn Văn Huy, Giám đốc chuyên môn Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam, bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình GS Hoàng Phê vì đã tin tưởng bàn giao cho Trung tâm lưu giữ khối tài sản quý giá này.
"Khối tài liệu này không chỉ là sử liệu giúp chúng ta nhận biết đầy đủ về GS Hoàng Phê, không những về quá trình lao động khoa học nghiêm túc, hăng say mà cả sự tâm huyết, say mê, tận tâm với nghề của GS. Đồng thời giúp những nhà nghiên cứu ngôn ngữ học làm sáng tỏ hơn nhiều vấn đề chuyên môn trong thời gian tới mà còn là di sản chung để tìm hiểu về lịch sử đất nước, lịch sử dân tộc qua cuộc đời một con người", PGS.TS Nguyễn Văn Huy nói.
Gia đình GS Hoàng Phê ký biên bản bàn giao tài liệu hiện vật cho Trung tâm.
PGS.TS Nguyễn Văn Huy cũng bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc tới gia đình GS Hoàng Phê vì đã tin tưởng bàn giao cho Trung tâm lưu giữ khối tài sản quý giá này. "Chúng tôi chắc chắn rằng, những tài liệu, hiện vật của Giáo sư sẽ được giữ gìn trong điều kiện tốt nhất có thể và sẽ phát huy, xã hội hóa một cách hữu ích, ý nghĩa nhất", PGS.TS Nguyễn Văn Huy khẳng định.
Nhà khoa học vươn lên bằng con đường tự học
GS Hoàng Phê (1919-2005) sinh ra tại tỉnh Quảng Nam. Từ một giáo viên dạy học tư ở Sài Gòn, theo tiếng gọi của cách mạng, suốt những năm kháng chiến chống Pháp ông hoạt động tích cực trong ngành tuyên huấn, giáo dục và công tác thanh niên.
GS Hoàng Phê là một nhà khoa học vươn lên bằng con đường tự học. Ông quan tâm, tìm hiểu về văn hóa, ngôn ngữ, đặc biệt là chữ quốc ngữ từ khi còn là một thầy giáo rất trẻ, tuổi đời mới 25. Ông đánh dấu sự có mặt đầu tiên của mình trên lộ trình nghiên cứu ngôn ngữ học Việt Nam bằng bản đề án Cải cách chữ quốc ngữ được viết ra ngay từ năm 1946.
Bà Hoàng Châu Thanh (con gái GS Hoàng Phê) không nén được xúc động khi bàn giao những tài liệu, hiện vật quý của cha mình cho Trung tâm.
GS.TS Đoàn Thiện Thuật, nguyên Chủ nhiệm bộ môn Ngôn ngữ học ở trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn (ĐH Quốc gia Hà Nội), nhận xét: “Đọc bản thảo năm 1946 của GS Hoàng Phê, khi ông ở tuổi 27, lại không qua đại học về chuyên ngành Ngôn ngữ học, nhưng tôi thấy người viết có một vốn kiến thức uyên bác khi dẫn ra những đề nghị cải cách trước kia của cả người Pháp lẫn người Việt. Một nhà ngôn ngữ học khó tính ngày nay khi xem xét những đề nghị cải cách của ông ở đây cũng phải coi là thỏa đáng. Bản thảo này là cơ sở để ông kế thừa, phát triển các nghiên cứu cải tiến chữ quốc ngữ về sau".
Tháng 10-1959, GS Hoàng Phê được giao nhiệm vụ xây dựng tổ Ngôn ngữ (thuộc Viện Văn học) – nay là Viện Ngôn ngữ học, vì thế về sau ông được coi là một trong những người có công “khai sinh lập Viện”.
Lãnh đạo Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam cảm ơn sự tin tưởng
của gia đình GS Hoàng Phê với Trung tâm
GS Hoàng Phê có đóng góp quan trọng trong việc xây dựng và phát triển ngành Ngôn ngữ học ở Việt Nam nửa sau thế kỷ XX, nhất là trong lĩnh vực Từ điển học. Công trình Từ điển tiếng Việt do ông chủ biên, xuất bản lần đầu năm 1988, đến nay vẫn được coi là công trình mẫu mực và đáng tin cậy. Bằng việc ứng dụng lý thuyết mới trong ngôn ngữ học và đưa tin học vào biên soạn từ điển, ông cho ra đời nhiều công trình có giá trị. Theo GS.TSKH Lý Toàn Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học Việt Nam, nhờ kết quả nghiên cứu từ cụm công trình: Logic – ngôn ngữ học (1989), Từ điển chính tả (1995), Từ điển vần (1996), Chính tả tiếng Việt (1999) của GS Hoàng Phê, công tác biên soạn từ điển tiếng Việt đã thay đổi cơ bản về chất lượng, đánh dấu bước trưởng thành và phát triển của ngành Từ điển học Việt Nam.
"Chúng đặt nền tảng cho nghiên cứu ngữ nghĩa tiếng Việt, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn to lớn phục vụ công tác biên soạn sách giáo khoa tiếng Việt và công cuộc giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt”, GS Lý Toàn Thắng nhận xét.
GS Hoàng Phê. Ảnh tư liệu
Chính vì thế Từ điển tiếng Việt và cụm công trình kể trên đã được tặng Giải thưởng Nhà nước về Khoa học và công nghệ năm 2005.
GS Hoàng Phê còn là người tiên phong trong việc vận động thành lập Hội Ngôn ngữ học Việt Nam(1990). Khi đã nghỉ hưu, ông vẫn đau đáu với nghiệp chữ nghĩa. Năm 1993, ông sáng lập Trung tâm Từ điển học – một tổ chức khoa học và công nghệ phi chính phủ, và giữ cương vị Giám đốc Trung tâm trên một chục năm, cho đến cuối đời.
Phương Thảo
Tạp chí Khám phá