GS.TS Trần Văn Khê sinh năm 1921, là một nhà nghiên cứu âm nhạc, người có công rất lớn trong việc nghiên cứu, giới thiệu âm nhạc và văn hóa Việt Nam ra nhiều nước trên thế giới. Trong buổi gặp đầu tiên, GS Trần Văn Khê đã vui vẻ chia sẻ những câu chuyện về cuộc đời mình. Ông sinh ra trong một gia đình nhiều đời có người hoạt động âm nhạc. Khi vừa chào đời, Trần Văn Khê đã được tiếng sáo của người cậu là một nhạc sĩ chào đón và lớn lên trong tiếng đàn, tiếng hát của nhiều người thân. Chính truyền thống gia đình là cội nguồn đưa ông đến với nghiệp nghiên cứu âm nhạc. Năm 1949, ông sang Pháp học tập. Năm 1958, ông bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ về Nhạc học tại Đại học Sorbonne (Pháp) và bước vào con đường nghiên cứu âm nhạc. Lúc đầu, ông cũng bị cuốn hút vào âm nhạc phương Tây, nhưng sau đó ông nhận ra giá trị của âm nhạc dân tộc và tự giao cho mình nhiệm vụ nghiên cứu và truyền bá âm nhạc Việt Nam để thế giới biết đến.
GS.TS Trần Văn Khê chia sẻ về cuộc đời nghiên cứu âm nhạc, 5-2015
Sự nghiệp nghiên cứu âm nhạc của ông cũng là một hành trình xa quê hương dài đằng đẵng. Phải 25 năm sau khi ra đi, năm 1974, ông mới có dịp ghé về thăm quê hương khi đất nước vẫn còn chiến tranh. Từ năm 1976, sau khi đất nước thống nhất thì năm nào ông cũng về nước để nghiên cứu và nói chuyện về âm nhạc. Năm 2004, khi các công việc ở nước ngoài không còn vướng bận, ông quyết định về Việt Nam sống tiếp những năm tháng còn lại để được hàng ngày nói chuyện âm nhạc. Trong suốt hơn nửa thế kỷ, GS Trần Văn Khê đã đi đến 67 nước để thuyết trình, tổ chức biểu diễn nhằm giới thiệu âm nhạc và văn hóa Việt Nam, tham gia trên 200 cuộc hội thảo quốc tế về âm nhạc. Công lao của ông được ghi nhận bằng nhiều giải thưởng cao quý về âm nhạc như Giải thưởng âm nhạc của UNESCO ở Hội đồng Quốc tế Âm nhạc (Prix UNESCO – CIM de la Musique) (1981), Giải thưởng Đào Tấn (2005), Giải thưởng Phan Châu Trinh về nghiên cứu (2011)…
Trò chuyện với các nghiên cứu viên, GS Trần Văn Khê tâm sự: “Truyền thống gia đình và lòng yêu âm nhạc, yêu văn hóa dân tộc, yêu đất nước con người Việt Nam là động lực thôi thúc tôi làm việc. Từ khi lựa chọn âm nhạc làm lẽ sống và lý sống của mình, tôi cảm thấy khó có thể thiếu nó. Giờ đây, tuổi đã cao, người luôn cảm thấy mệt mỏi trừ khi nói về âm nhạc. Nói đến âm nhạc, nghĩ đến âm nhạc làm tôi cảm thấy muốn sống nhiều hơn nữa”.
Hiện nay, ông đang sống trong căn nhà do thành phố Hồ Chí Minh tặng khi ông về nước tại số 32 đường Huỳnh Đình Hai, quận Bình Thạnh. Sau này, khi ông qua đời thì ngôi nhà này sẽ trở thành khu lưu niệm về cuộc đời ông. Toàn bộ tài liệu về cuộc đời ông đang được lưu giữ tại đây.
Bùi Minh Hào