GS.TS Đoàn Xuân Mượu sinh năm 1931 tại xã Quảng Tiên, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình, là một nhà khoa học trong lĩnh vực vi trùng học, nguyên Viện trưởng Viện Vacxin Quốc gia Việt Nam. Tham gia hoạt động cách mạng từ sớm, năm 1953, cùng 49 người khác ông được Đảng và Nhà nước cử sang Liên Xô học tập để về xây dựng đất nước sau khi kháng chiến kết thúc. Ông được phân công học ngành Y.
Sau khi về nước, ông tham gia công tác nghiên cứu khoa học và giảng dạy ở nhiều cơ quan khác nhau trong Bộ Y tế và Bộ Giáo dục như Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương (ông là Phó Viện trưởng), Đại học Y, các bệnh viện… Khi đất nước thống nhất, ông được cử vào vào Đà Lạt, đảm nhận chức vụ Viện trưởng Viện Pasteur. Sau đó, ông lại được Bộ Y tế cử sang xây dựng Viện Vacxin Quốc gia Việt Nam và làm Viện trưởng. Trong quá trình hoạt động khoa học, ông đã có nhiều công trình nghiên cứu được công bố trong lĩnh vực vi trùng học và bệnh truyền nhiễm như: “Tính chất kháng nguyên và cơ chế phản ứng ngưng kết hồng cầu” (Viện Hàn lâm Y học Liên Xô, 1963); “Một số phương pháp nghiên cứu vi sinh vật học” (H-Khoa học Kỹ thuật, 1972); “Phương pháp phòng và điều trị bệnh truyền nhiễm” (Hội đồng tương trợ kinh tế, Mátxcơva, 1984); “Miễn dịch học và bệnh AIDS” (H-Y học, 2000) …
Từ giữa những năm 1980, ông bắt đầu quan tâm đến một số vấn đề mới trong nghiên cứu khoa học. Đó là vấn đề văn hóa giới tính và tình yêu, vấn đề khoa học tâm linh và con người. Hai vấn đề này được ông dành nhiều quan tâm nghiên cứu và sau hơn 30 năm tìm tòi, suy ngẫm, ông đã có nhiều công trình xuất bản đến với bạn đọc. Trong nghiên cứu về văn hóa giới tính và tình yêu, có: “Văn hóa quan hệ khác giới” (H-Thanh niên, 1998); “Tình yêu câu đố cuộc đời” (H-Thanh niên, 1999); “Hạnh phúc không tự đến” (H-Thanh niên, 2003); “Khoảng cách tình yêu hạnh phúc” (H-Phụ nữ, 2008), và cuốn cuối cùng trong bộ sách này, “Hạnh phúc hôn nhân thời mở cửa” sẽ ra mắt vào 20-9-2012… Trong nghiên cứu về khoa học tâm linh và con người, ông đã xuất bản: “Sự sống trong thế giới không nhìn thấy” (H-Khoa học kỹ thuật, 1976), “Chúng ta là ai?” (H-Thanh niên, 2007); “Con người là tiểu vũ trụ”, H-Thanh niên, 2010); “Khoa học và vấn đề tâm linh” (H-Thanh niên, 2010); “Loài người từ đâu, về đâu?” (H-Thanh niên, 2012).
Về những bước chuyển mình đó, như GS Đoàn Xuân Mượu tâm sự: “Cuộc đời luôn có những sự tình cờ. Khoa học cũng vậy, có những sự tình cờ thật khó mà giải thích được. Tôi được Đảng và Nhà nước phân công học tập về Y khoa để chữa bệnh cứu người. Và tôi luôn cố gắng làm tốt nhiệm vụ đó. Nhưng không hiểu có một cái gì đó rất tình cờ lại thôi thúc tôi đi vào nghiên cứu về văn hóa giới tính, văn hóa tình yêu, đặc biệt là đi tìm hiểu về thế giới tâm linh và con người. Từ những ý tưởng trong đầu đến cách trình bày cứ như có ai đó ngoài mình, trên mình chỉ dẫn. Y học là nguồn gốc, là cơ sở để tôi tiến hành nghiên cứu các vấn đề khác, tuy nhiên, tôi nghĩ sự tình cờ đã dẫn tôi vào một con đường khác mà nhiều người biết đến mình hơn”.
Hiện tại, những tài liệu trong quá trình nghiên cứu khoa học của ông, gồm các bản thảo về y học, các bài viết đã công bố, các sách xuất bản cùng các ảnh tư liệu đang được ông lưu giữ tại phòng làm việc, như ông nói, đó là “lúa giống” để ông gieo mầm. Sau khi hiểu về Mục đích hoạt động của Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt nam, GS Đoàn Xuân Mượu đồng ý sắp xếp lại các tài liệu để tặng lại Trung tâm, và cũng mong muốn những “hạt lúa giống” sẽ tiếp tục được nảy nở.
Một số hình ảnh:
Sau 30 năm tìm tòi, suy ngẫm, GS Đoàn Xuân Mượu cũng đã hoàn thành hai bộ sách của mình
Những điều tâm huyết được sẻ chia, trao đổi
Giới thiệu về những "hạt thóc giống" mà ông tích lũy trong suốt cuộc đời làm khoa học (9-2012)
(GS Đoàn Xuân Mượu và NCV Trung tâm – nhà báo Nguyễn Thị Trâm, tháng 9-2012)
Bùi Minh Hào