LÀM KHOA HỌC CŨNG PHẢI… MẠO HIỂM
Buổi trưa, khi nhiều người đã nghỉ ngơi, dùng bữa thì PGS-TS Đinh Thị Mai Thanh vẫn lúi húi trong phòng thí nghiệm, giữa ngổn ngang máy móc và vật mẫu. Chị cười bảo: “Làm nghiên cứu khoa học vốn rất chủ động về thời gian nhưng khi đang làm dở thì mình không muốn gác lại mà phải cố cho tới khi ra một kết quả”.
PGS-TS Mai Thanh kể, những ngày thực hiện đề tài Tổng hợp điện hóa vật liệu nanocomposit PbO2-TiO2 trên thép không gỉ 304 ứng dụng trong xử lý nước thải công nghiệp, phải thức làm việc tới 12g đêm là chuyện… cơm bữa. Đây là đề tài được phát triển dựa trên nội dung nghiên cứu mà chị đã thực hiện trong hơn ba năm du học và bảo vệ luận án tiến sĩ tại Pháp.
Theo chị Mai Thanh, trong lĩnh vực hóa lý, titan là một hợp chất kim loại đem lại nhiều ứng dụng trong công nghiệp, từ chế tạo máy bay đến làm nẹp, vít xương trong y học và xử lý các hợp chất hữu cơ gây ô nhiễm… Tuy nhiên, titan lại có giá khá cao. Chính vì vậy, chị đã nảy ý tưởng thay đổi titan bằng cách tổng hợp vật liệu nanocomposit PbO2-TiO2 trên nền thép không gỉ 304. Sau đó, ứng dụng vật liệu này để khoáng hóa hoàn toàn các hợp chất hữu cơ ô nhiễm trong nước thải, góp phần xử lý và làm sạch môi trường. Phương pháp này tiết kiệm chi phí do sử dụng vật liệu thay thế. Nói đơn giản vậy nhưng trong quá trình tiến hành, không ít lần chị Mai Thanh phải… mạo hiểm. Không chỉ lấy mẫu ở khu vực nội thành, chị còn cất công tìm về các khu công nghiệp giấy tại Phong Khê (Bắc Ninh), Hoàng Văn Thụ (Phú Thọ)… Ở đâu chị cũng gặp phải sự cản trở quyết liệt của các nhà máy. “Ở Việt Nam, hầu hết công nghệ xử lý nước thải của các nhà máy đều chưa đạt chuẩn, nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao nên họ đều sợ mình lấy mẫu nước phân tích để kiện cáo”. Sau những lần đầu đi xin bất thành, chị đành phải đánh liều… lấy trộm. Hơn một tháng trời “nằm vùng”, cuối cùng chị cũng lấy được gần trăm mẫu nước thải ở từng thời gian, độ sâu và địa điểm khác nhau để có thể nghiên cứu toàn diện.
Sau thành công trong việc tổng hợp điện hóa vật liệu nanocomposit PbO2-TiO2 trên thép không gỉ 304 để ứng dụng vào xử lý nước thải công nghiệp, PGS-TS Đinh Thị Mai Thanh đang tiếp tục phát triển các vật liệu y sinh như tạo lớp phủ titan, titanitri trên nền thép không gỉ để làm vật liệu nẹp, vít xương tủy; tổng hợp màng hydroxya (thành phần vô cơ chủ yếu trong xương) trên nền kim loại như thép không gỉ… để tăng khả năng tương thích sinh học trong quá trình cấy ghép xương.
HỌC TỪ NHỮNG THẤT BẠI
Không ít người cho rằng, nghiên cứu khoa học là khô khan, nhưng PGS-TS Mai Thanh lại chia sẻ: “Khoa học chỉ khô khan khi người ta thiếu sự đam mê”. Chị bảo, làm khoa học luôn đòi hỏi sự tư duy, sáng tạo không ngừng với những công việc không hề bị lặp lại. Mỗi khi cuốn vào một đề tài, người trong cuộc lại tìm thấy sự tươi mới, thách thức đầy thú vị. Bản thân chị trước đây cũng không hề nghĩ rằng mình sẽ yêu thích và theo đuổi đến cùng với cái nghiệp này.
Vốn là sinh viên Khoa Hóa, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, sau khi ra trường, Mai Thanh làm việc tại Viện Kỹ thuật nhiệt đới bởi lý do… không tìm được chỗ dạy. Từ suy nghĩ lao động cho tròn “bổn phận”, cô sinh viên mới tốt nghiệp bỗng tìm thấy sự hồi hộp trước mỗi lần làm thí nghiệm, cảm xúc vui sướng cũng như thất vọng khi cầm kết quả trên tay. “Tuy nhiên, mình chỉ thật sự yêu nghề từ khi đi làm nghiên cứu sinh tại ĐH Pierre et Marie Curie của Pháp vào năm 2000. Tận mắt chứng kiến những ứng dụng thiết thực của chuyên ngành hóa lý, hóa phân tích, mình mới cảm nhận rõ giá trị của công việc mình đang theo đuổi”, PGS-TS Mai Thanh nói.
Tháng 7/2003, bảo vệ luận án tiến sĩ thành công, giáo sư hướng dẫn tại Pháp mời Mai Thanh ở lại trợ giảng nhưng chị quyết tâm về nước. Chị lựa chọn Viện Kỹ thuật nhiệt đới để tiếp tục theo đuổi khoa học ứng dụng trong chuyên ngành hóa lý. Năm 2010, không chỉ nhận giải thưởng UNESCO-L’Oréal, Mai Thanh còn được phong học hàm PGS ở tuổi 36 và trở thành PGS trẻ nhất của Viện Khoa học công nghệ Việt Nam. PGS-TS Đinh Thị Mai Thanh tâm sự: “Bên cạnh những đề tài thành công, với những người làm khoa học như mình, thất bại là điều không tránh khỏi, quan trọng là phải biết học từ những thất bại đó”.
Mặc dù luôn khẳng định nghiên cứu khoa học là công việc thích hợp với nữ giới, song chị Mai Thanh cũng cho rằng, đằng sau những kết quả mà mình đạt được là sự trợ giúp và đồng cảm không nhỏ từ gia đình. Chị sang Pháp làm nghiên cứu sinh khi cô con gái nhỏ mới được bốn tuổi. Sau một năm thực tập để có chứng chỉ tương đương bằng thạc sĩ, chị vui mừng khi nhận được quyết định chuyển tiếp lên nghiên cứu sinh. Gọi điện về nhà để khoe, chị không ngờ giọng ông xã lại chùng xuống: “Bố con anh đang rất mong chờ ngày em về nước”. Nhưng cũng ngay sau đó, anh lại động viên chị tập trung để hoàn thành kế hoạch thật sớm. Khi trở về Việt Nam, hai vợ chồng phải tự tay chăm sóc gia đình, không có sự giúp đỡ của ông bà nội ngoại nhưng người bạn đời của chị vẫn không một lần than thở khi vợ thường xuyên về nhà khi trời đã tối.
HUYỀN ANH