Giáo sư Hà Minh Đức là nhà khoa học đã cộng tác với Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam từ những ngày đầu thành lập. Các nghiên cứu viên Trung tâm đã có nhiều buổi làm việc và được cùng ông trao đổi về quá trình ông nghiên cứu văn học và giảng dạy, đồng thời ông đã tặng Trung tâm nhiều bản thảo, tư liệu quý mà ông đã dày công sưu tầm và lưu giữ nhiều năm nay. Bên cạnh đó, GS Hà Minh Đức cũng chia sẻ những kinh nghiệm về nghiên cứu, sưu tầm tư liệu để hoàn thành công trình nghiên cứu của mình,
Từ kinh nghiệm đó, GS Hà Minh Đức đã thực hiện thành công nhiều công trình nghiên cứu :
Trước hết, phải kể đến quá trình nghiên cứu về nhà văn Nam Cao được ông bắt đầu từ sau khi tốt nghiệp đại học năm 1957. Ban đầu, với số tài liệu ít ỏi là các tiểu thuyết của Nam Cao đăng trên Tiểu thuyết thứ Bảy như “Chiếc móng giò”, “Một đám cưới”… mà ông tìm thấy từ các gánh đồng nát ở phố Hàng Buồm, ông đã nghiên cứu và hoàn thành cuốn “Nam Cao- nhà văn hiện thực xuất sắc” (Nxb Văn hóa, 1961). Công trình này là sự mở đầu cho quá trình nghiên cứu của ông. Sau khi đất nước thống nhất, ông vào miền Nam và sưu tầm được nhiều tư liệu khác, trong đó có cuốn “Đôi lứa xứng đôi” của Nam Cao do Nhà xuất bản Cộng lực xuất bản năm…là một tài liệu quan trọng. GS Hà Minh Đức còn có nhiều trao đổi với các nhà nghiên cứu, ghi chép lại các ý kiến của họ và phân tích thêm nhiều nguồn tư liệu. Ba mươi sáu năm sau cuốn sách đầu tiên, ông cho ra cuốn thứ hai “Nam Cao- đời văn và tác phẩm” (Nxb Văn học, 1997) với những đánh giá sâu sắc dựa trên một nguồn tư liệu phong phú hơn nhiều so với lúc đầu. Như vậy, chỉ một đề tài thôi ông đã theo đuổi và tích luỹ tư liệu suốt 36 năm trời. Công trình nghiên cứu này có giá trị không chỉ là những phân tích, đánh giá về sự nghiệp văn học của Nam Cao mà còn cung cấp cho người đọc một loạt các tài liệu chưa được công bố như các ghi chép trong các buổi trao đổi về Nam Cao của Hà Minh Đức với các đồng nghiệp…
GS.NGND Hà Minh Đức chia sẻ kinh nghiệm nghiên cứu khoa học với các nghiên cứu viên Trung tâm Di sản
Hay quá trình nghiên cứu về nhà thơ Xuân Diệu cũng được ông ấp ủ từ giữa những năm 1960 nhưng phải đến năm 2009 ông mới hoàn thành cuốn “Xuân Diệu – Vây giữa tình yêu” (Nxb Giáo dục, 2009). Nghe có vẻ đơn giản, nhưng đó là một quá trình tìm tòi đầy tâm huyết, không ngừng, tập trung tư liệu trong suốt 40 năm của ông. Ông cần mẫn ghi chép từng buổi thăm nhà thơ Xuân Diệu, các buổi nói chuyện của Xuân Diệu về thơ, kể cả những chuyến thăm khi nhà thơ đau ốm. Những câu nói, những động thái của nhà thơ đều được ông ghi chép cẩn thận để làm tài liệu cho nghiên cứu của mình. Chính những ghi chép này làm cho công trình của ông thêm tính cụ thể và sức hấp dẫn bởi nó cho người đọc “thưởng thức” những thông tin tư liệu chưa hề được biết đến.
Công trình mới nhất của GS Hà Minh Đức là về nữ sĩ Anh Thơ. Ông có ý tưởng thực hiện một công trình nghiên cứu về nữ sĩ Anh Thơ từ nhiều năm trước. Tuy nhiên tư liệu tập hợp được chưa đủ để ông thực hiện theo dự kiến của mình. Năm 2005, nhà thơ Anh Thơ qua đời, lòng thương tiếc càng khiến ông thêm quyết tâm thực hiện. Ông nghiên cứu lại toàn bộ những tư liệu đã sưu tầm được, từ những ghi chép qua các buổi gặp gỡ, trao đổi và cả 13 bức thư mà nhà thơ đã gửi cho ông. Đó là những chất liệu để ông hoàn thành cuốn “Nữ sĩ Anh Thơ – mùa hoa đồng nội” (Nxb Văn Học, 2012). Đây là cuốn sách thứ 54 được xuất bản của tác giả Hà Minh Đức. Chỉ tính trong năm 2012, ở tuổi 78, sức khỏe không còn như xưa, nhưng ông vẫn hoàn thành và xuất bản 3 cuốn sách, ngoài cuốn về thi sĩ Anh Thơ, là “Nhận thức và đối thoại văn hóa văn nghệ” (Nxb Hội Nhà văn, 2012) và “Một thế kỷ thơ Việt Nam” (Nxb Khoa học Xã hội, 2012). Với một đời người thì 54 đầu sách được xuất bản là cả một sự nghiệp đồ sộ trong nghiên cứu văn học. Nhưng GS Hà Minh Đức chưa thật sự hài lòng. Ông thường nói “Viết được nhiều thì đã quý. Nhưng như cố GS.VS Nguyễn Khánh Toàn nói “Không phải mọi số nhiều đều tốt”, tôi nghĩ viết nhiều nhưng phải có chất lượng. Mà chất lượng thì phải để người khác đánh giá. Tôi thấy được động viên vì mỗi cuốn sách mình ra đều được nhiều người quan tâm. Chỉ thế thôi cũng là một niềm vui”…
Hai công trình nghiên cứu mới nhất của GS.NGND Hà Minh Đức, 2012
Để có được niềm vui đó, chắc chắn GS Hà Minh Đức phải bắt đầu bằng những khổ luyện về mọi mặt, đặc biệt không thể thiếu sự say mê. Nếu không có niềm đam mê, khó có thể dành hàng chục năm, vài chục năm để theo đuổi một vấn đề nghiên cứu. Vậy mới biết để có một công trình nghiên cứu “tử tế” thật là gian lao và vất vả. Mà đâu phải mọi sự nỗ lực, tâm huyết đều được công nhận. Nhưng vẫn nên tin rằng, những giá trị chân chính, đích thực sẽ tồn tại cùng thời gian.
Trong buổi làm việc, trao đổi với nghiên cứu viên của Trung tâm, GS Hà Minh Đức cũng bày tỏ sẽ sắp xếp thời gian, tập hợp những tư liệu, bản thảo các cuốn sách do ông soạn thảo đã được xuất bản để tặng lại cho Trung tâm lưu giữ và nghiên cứu.
Bùi Minh Hào