Căn phòng lưu niệm GS Nguyễn Xiển hiện nay vốn là phòng làm việc của ông trước đây, là nơi lưu lại nhiều dấu ấn lịch sử, đã từng hai lần đón tiếp Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm và nhiều lần tiếp đón các vị lãnh đạo như Võ Nguyên Giáp, Phạm Văn Đồng,… Trong những năm 60, căn phòng cũng là nơi quy tụ của những trí thức yêu nước để họp bàn kế sách xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
PGS.TS Nguyễn Toán giới thiệu các tư liệu về người cha – GS Nguyễn Xiển
Say sưa giới thiệu với chúng tôi – nghiên cứu viên của Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam về những kỷ vật của cha mình, PGS.TS Nguyễn Toán đặc biệt dừng lại trước một bức trướng, trên đó có thêu:
“Hồng Lam chung dục, tự cổ đa tài, diễm đạo tân khoa quy cựu phiệt
Âu Á văn minh, chí kim đồng hóa, giao tương xích xí dẫn thanh niên”
Nhắc về gốc tích của bức thêu này, PGS.TS Nguyễn Toán cho biết, ông Nguyễn Xiển đã từng học trường Bưởi, tham gia phong trào để tang Phan Chu Trinh và bị đuổi học nhưng ông đã quyết chí tự học để đi thi tú tài Tây học. Hồi đó, những người bị đuổi học và tham gia các phong trào yêu nước như Nguyễn Xiển không được dự thi tú tài An Nam, nhưng thi tú tài Tây thì không bị hạn chế. Năm 1928, Nghệ Tĩnh có 4 người thi đỗ tú tài tân khoa (tú tài toàn phần Đông Dương), trong đó có Nguyễn Xiển và Hoàng Xuân Hãn (trước đó đã học Lycée Albert Sarraut). Cả 4 vị tú tài này về quê vinh quy bái tổ và được hai ông nghè đại nho Nghệ Tĩnh là TS Phạm Liễu và TS Nguyễn Khắc Niêm tặng cho câu đối này.
Mãi đến năm 1985, GS Hoàng Xuân Hãn viết thư về cho GS Nguyễn Xiển và dịch câu đối chữ Hán như sau:
“Hồng Lam muôn thuở đúc anh tài, đường đẹp nền xưa treo bảng mới
Âu Á văn minh mùa hợp quý, khiến giương cờ đỏ dẫn đầu xanh”.
Theo lời kể của PGS.TS Nguyễn Toán thì GS Hoàng Xuân Hãn còn nói thêm rằng: “xích xí” (cờ đỏ) không chỉ có nghĩa là học giỏi mà còn có ý nghĩa riêng đối với Nguyễn Xiển, vì trong số 4 vị tú tài tân khoa năm đó Nguyễn Xiển đã đi theo Cụ Hồ, phục vụ kháng chiến, phục vụ cách mạng.
Trầm tư bên câu đối đầy ý nghĩa, PGS.TS Nguyễn Toán chia sẻ, mặc dù con cháu đã cố gắng tuy chưa thực hiện được thật tốt những lời răn dạy, mong muốn đó của cha mình, nhưng tinh thần ấy của cha luôn lấp lánh trong suy nghĩ của ông.
Nguyễn Thanh Hóa