Biết đến GS Trần Văn Khê (1921-2015) qua hồi ký của ông, qua những bài báo và qua cả những buổi ông trò chuyện về âm nhạc được đưa lên mạng internet. Nhưng ước mơ một ngày nào đó được nghe ông chơi một đoạn đờn tranh lại không thể thành hiện thực. Ngay cả khi được gặp và trò chuyện với ông cách đây hơn một tháng thì nó vẫn chỉ mơ ước mà thôi.
GS.TS Trần Văn Khê là một trong số ít người Việt Nam đi theo tiếng gọi của đam mê, ra nước ngoài học tập, nghiên cứu, trao đổi và rồi tên tuổi ông được giới âm nhạc trên thế giới biết đến như một nhà nghiên cứu âm nhạc dân tộc hàng đầu, có nhiều đóng góp lớn trong việc giới thiệu âm nhạc Việt Nam với bạn bè quốc tế.
Năm 1974, lần đầu tiên ông trở về Việt Nam sau 25 năm biền biệt xa quê. Từ năm 1976, hàng năm ông đều trở lại Việt Nam nghiên cứu và trò chuyện về âm nhạc. Tính đến năm 2004, khi về Việt Nam định cư thì ông đã đi đến 67 quốc gia khác nhau để truyền bá âm nhạc và văn hóa dân tộc. Trong buổi trò chuyện với chúng tôi ngày 14-5-2015 tại nhà riêng của ông ở số 32 Huỳnh Đình Hai (Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh), ông tâm sự: “Những năm tháng bôn ba khắp nhiều nước trên thế giới, nói chuyện về âm nhạc Việt Nam với các bạn bè quốc tế bằng tiềng Anh, tiếng Pháp là một niềm tự hào của tôi. Với một số người, đó là một ước mơ. Nhưng với tôi, lúc đó, lại mang một ước mơ khác: Đó là mơ ước được về Việt Nam, nói về âm nhạc dân tộc mình với đồng bào mình bằng tiếng mẹ đẻ của mình”.
GS Trần Văn Khê nói chuyện về âm nhạc với các nghiên cứu viên
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam, 5-2015
Đó là một buổi gặp đáng nhớ: ở tuổi 95, đã phải ngồi xe lăn, sức đã yếu nhưng ông vẫn rất đẹp lão trong trang phục dân tộc chỉn chu, đặc biệt trí não rất minh mẫn, ông đã kể lại những câu chuyện về cuộc đời xa quê nghiên cứu âm nhạc của mình. Lắng trong những dòng tâm sự, những nụ cười và những khúc nhạc ông hát không cần đàn là những giọt nước mắt của cả người kể và người nghe vì nhiều cảm xúc khó nói thành lời. Đó cũng là một trong những buổi trò chuyện về âm nhạc cuối cùng của GS Trần Văn Khê.
Cuối tháng 5-2015, khi kết thúc chuyến công tác vào thành phố Hồ Chí Minh trở ra Hà Nội, được nghe tin GS Trần Văn Khê nhập viện, chúng tôi cố liên hệ với gia đình và một số học trò thì sửng sốt vì được biết tình trạng ông đã không được tốt.
Dẫu biết rồi cái ngày phải nói lời chào mãi mãi với ông tất sẽ đến, nhưng khi hay tin ông về cõi vĩnh hằng, chúng tôi vẫn ngỡ ngàng. Hình ảnh ông trong cuộc gặp gỡ cách đây ba mươi ngày vẫn hiển hiện. Dù biết rằng, cuộc đời ông đã rất viên mãn, những việc tâm huyết cho quê hương, đất nước, ông đều đã hoàn thành, nhưng vẫn không khỏi tiếc thương da diết. Hành trình của ông đã trở thành một bản tình ca với những người yêu âm nhạc dân tộc. Và cũng như mọi bản nhạc, rồi cũng đến lúc phải kết thúc, chỉ có điều bản nhạc đời của ông, dù đã qua hồi kết nhưng tiếng vọng của nó thì vẫn ngân xa, ăn sâu vào tiềm thức, tâm hồn nhiều thế hệ. Từ phương xa, với lòng thành kính, xin được thắp một nén nhang cầu chúc cho linh hồn ông được siêu thoát.
Tang lễ của GS.TS Trần Văn Khê được tổ chức tại nhà riêng số 32 Huỳnh Đình Hai (Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh) bắt đầu từ trưa ngày 26-6 và đến sáng ngày 29-6 sẽ làm lễ truy điệu và hỏa thiêu theo di nguyện của ông.
Bùi Minh Hào-Lục Tiến Mạnh