Ảnh IE
Nay đã ngoại lục tuần, lại có dịp mang sách của Nguyễn Huy Tưởng cho cháu ngoại đọc, được cầm bút viết nhân nửa thế kỷ ngày mất của ông (1960-2010) tôi càng nhận ra con người và ngòi bút của ông rất gần gũi với nghề nghiệp của mình-Nguyễn Huy Tưởng cùng văn nghiệp của ông mang cốt cách của một người viết sử.
Nhà văn Tô Hoài từng coi Nguyễn Huy Tưởng là “cây bút sử thi hết sức hùng tráng” vì cái căn nguyên mà ông đã thừa nhận “tấm lòng đối với lịch sử và quê hương từ tiềm thức gắn bó và thôi thúc” (Nhật ký 19/12/1930). Năm 20 tuổi, ông đã viết nên những câu chữ đáng coi là một châm ngôn sâu sắc với mọi người và đối với những người đồng nghiệp của tôi: “Người không biết lịch sử nước mình là một con trâu đi cày ruộng. Cày với ai cũng được, mà cày ruộng nào cũng được” (Nhật ký 13/1/1932).
Từ thân phận một công chức Sở Đoan (thuế), một trí thức tiểu tư sản trong thang bậc giai cấp, sống trong một đô thị thuộc địa tù hãm nhưng lại tiếp xúc với nhiều mới mẻ của thời tân học, Nguyễn Huy Tưởng đã sớm tìm đến những hoạt động mang tính xã hội của Đoàn Hướng đạo sinh hay Hội Truyền bá Quốc ngữ để nuôi dưỡng lòng khát khao được làm việc thiện cho Đồng bào và việc nghĩa cho Đất nước.
Bước vào tuổi “tam thập nhi lập” ở những năm đầu thập kỷ 40 đầy sóng gió, sự chín chắn của nhân cách và phong cách gặp sự sôi động của thời cuộc đã trào tuôn trên ngọn bút của Nguyễn Huy Tưởng những tác phẩm đầu tay mà đã bề thế.
Sau những ghi chép cho riêng mình (“Cái đời tôi”-1930) và những bài thơ, tuỳ bút nhỏ đăng báo ở tuổi hai mươi thì với “Đêm hội Long Trì”, “An Tư” và vở kịch “Vũ Như Tô” gần được như thai nghén chung rồi lần lượt trình làng chỉ trong ba năm (1941-1943). Ngay lập tức, Nguyễn Huy Tưởng đã lập được chỗ đứng của mình trên văn đàn như một nhà văn chuyên khai thác đề tài lịch sử và cùng với thời gian ngót bẩy thập kỷ, giờ đây chúng ta hoàn toàn có thể xếp những tác phẩm đầu tay này như những mẫu mực cho một khuynh hướng sáng tác lấy thể tài lịch sử trong nền văn chương Việt Nam hiện đại.
Trong ba tác phẩm đầu tay này, ngòi bút Nguyễn Huy Tưởng khai thác chuyện bên trong cung Vua phủ Chúa thời Lê-Trịnh, chuyện một nàng công chúa thời Trần hy sinh tình riêng vì nghĩa lớn hay thân phận kẻ sĩ trong buổi triều chính suy vi… Cái tài viết văn của ông khiến những dòng viết ngắn ngủi và hoá thạch của sử sách về một sự kiện hay một con người trở thành cả một câu chuyện dài, sống động và gần gũi với người đọc hôm nay.
Nhưng điều đáng nói hơn là qua những tác phẩm của mình, Nguyễn Huy Tưởng không chỉ diễn đạt tri thức của ông về lịch sử cho người đọc mà ông còn gieo vào trong lòng họ những câu hỏi để mọi người cùng suy ngẫm tiếp với ông, tìm mối thông cảm với những con người trong câu chuyện xưa, nay đã khuất nhưng theo cách hiểu của nhà văn.
Trong lời tựa từng gây nhiều cách hiểu của vở kịch “Vũ Như Tô” , Nguyễn Huy Tưởng buông một câu hỏi: “Than ôi! Như Tô phải hay những kẻ giết Như Tô phải? Ta chẳng biết!”. Người đọc sách “Cương mục” thấy sử chép rằng: “Vũ Như Tô bị giết còn bị mọi người chỉ trích chê cười, có người nhổ nước bọt vào thây hắn”, còn trong tác phẩm của mình thì Nguyễn Huy Tưởng lại viết về kẻ sĩ họ Vũ như một nhân cách lớn với đầy lòng thương cảm. Người đọc sách hôm nay, đọc Nguyễn Huy Tưởng hẳn sẽ lại nêu câu hỏi: “Sách “Cương mục” đúng hay kịch của Nguyễn Huy Tưởng đúng?”.
Lịch sử chỉ diễn ra một lần, còn viết lại lịch sử thì là việc của muôn thuở. Chính cái đó làm nên lý do tồn tại của sử học, làm nên sức sống của lịch sử và làm nên cái sáng tạo của người viết văn góp vào quá trình nhận thức và truyền bá lịch sử.
Cho đến bộ sử thi “Sống mãi với Thủ đô” và một thử nghiệm về kịch bản phim: “Luỹ Hoa” cũng như nhiều sách viết cho trẻ trong đó có “Lá cờ thêu sáu chữ vàng”, thì chân dung của Nguyễn Huy Tưởng thực sự đã định hình là cây bút hàng đầu chứng thực một quan niệm cổ điển “văn sử bất phân” đến mức nhiều hình tượng văn chương đã ăn sâu vào tiềm thức về lịch sử dân tộc qua những giai đoạn và nhân vật mà nhà văn đã thể hiện trong tác phẩm của mình.
Nó giúp ta liên tưởng đến một hiện tượng đã từng có trong quá khứ khi nhóm Ngô Gia Văn phái đã thể hiện một thời kỳ lịch sử vẻ vang và sôi động ở thế kỷ XVIII qua “Hoàng Lê Nhất Thống Chí” để dựng lên cả một thời đại lịch sử hoành tráng bởi những biến cố và những nhân vật lớn của lịch sử mà tiêu biểu hơn hết là người anh hùng áo vải Quang Trung-Nguyễn Huệ. Ở đây, những hình tượng văn chương đã hoá thân thành hiện thực lịch sử như đã từng có.
Những nét sử thi trong tác phẩm của Nguyễn Huy Tưởng còn bắt gặp đựơc những dấu ấn thời đại mà nhà văn đã sống. Nền tân học với những tri thức Tây phương còn mang lại cho Nguyễn Huy Tưởng những năng lực mà thế hệ cầm bút thuở xưa chưa thể có được. Đó là những giá trị nhân văn của thời đại dân tộc Việt Nam khao khát độc lập và tự do đang đi tìm con đường sống cho dân tộc từ thân phận thuộc địa của chủ nghĩa thực dân Tây phương.
Đáng tiếc là Nguyễn Huy Tưởng tuy được sống và hoá thân được vào một sự nghiệp vĩ đại của dân tộc đấu tranh cho độc lập và tự do, nhưng ông ra đi vào lúc mọi cái mới chỉ như là bắt đầu. Sau nền độc lập, tự do giành đổi bằng biết bao xương máu mà vẫn còn dang dở thì cái con đường đi tiếp vẫn còn là những câu hỏi không dễ giải đáp với con người tư duy bằng những câu hỏi như ông …
Ở tuổi 20, trước ngưỡng cửa cuộc đời và sự nghiệp, Nguyễn Huy Tưởng từng băn khoăn đặt ra câu hỏi được ghi lại trong nhật ký của mình: “Ôi, tôi muốn sự nghiệp văn chương của tôi muôn đời đều xem đến. Nhưng tôi lại tin rằng: sau này, nhân loại hoà bình thì tư tưởng ái quốc sẽ không ai để ý đến. Vậy thì sách tôi còn ai đọc nữa?”.
Đã ngót 70 năm kể từ khi câu hỏi ấy đặt ra, thì cái “nhân loại hoà bình” mà ông dự báo vẫn còn chưa nhìn thấy ở phía chân trời. Nhân dân vẫn còn cần đến những cuốn sách cổ vũ cho “tư tưởng ái quốc” của ông đã viết. Và cho dù sau này có ngày nhân loại hoà bình thì điều chắc chắn là tinh thần ái quốc sẽ hoá thân thành tình nhân loại, và những tác phẩm của Nguyễn Huy Tưởng cũng như của những người mang chí hướng như ông vẫn được muôn đời trân trọng.
Vì thế cái cốt cách của một nguời viết sử trong nhà văn Nguyễn Huy Tưởng là một giá trị không dễ có và là niềm khao khát của nhiều người cầm bút muốn có được như ông.
Dương Trung Quốc
Nguồn: bee.net.vn/channel/1984/201009/Nguyen-Huy-Tuong-cot-cach-cua-mot-nguoi-viet-su-1770247/