Vân Thanh làm việc ở Viện Văn học (nay thuộc Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam) từ năm 1961. Từ đó đến nay, hầu như suốt đời, bà tập trung tâm huyết và năng lực của mình vào việc nghiên cứu văn học viết cho thiếu nhi. Đến nay, bà đã có 3 cuốn sách đứng tên riêng tác giả và nhiều bài báo. Quan niệm của Vân Thanh về cuộc sống và nghề nghiệp được ghi bằng một câu nói rất ngắn gọn, công bố trong cuốn kỷ yếu Nhà văn Việt Nam hiện đại: “Làm việc hết mình, sống rộng rãi và độ lượng”.
Không phải ngẫu nhiên mà bà đến với văn học thiếu nhi. Năm 1952, sau khi tốt nghiệp Trường cấp 3 Lê Khiết (Quảng Ngãi), nghe lời khuyên của hai thầy Lê Đình Kỵ và Lê Trí Viễn, bà đã sớm tham gia công tác xã hội: Phụ trách thiếu nhi xã Phước Lộc (huyện Sơn Tịnh), tập cho các em múa, hát và dạy một lớp vỡ lòng. Bà liên tục phụ trách thiếu nhi cho đến năm 1954, rồi được cử sang học ở khu học xá Trung ương ở Nam Ninh (Trung Quốc). Sau đó học tiếp hệ Trung văn ở Đại học Sơn Đông.
PGS. TS Vân Thanh (người đứng giữa)
Mặc dù học chuyên về văn học Trung Quốc đương đại, nhưng khi đề đạt nguyện vọng nghiên cứu văn học thiếu nhi thì bà được Bộ Giáo dục đồng ý ngay và cho phép ở lại thêm nửa năm sưu tầm tài liệu và thực tập về công việc nghiên cứu văn học thiếu nhi ở Trung Quốc. Đáng tiếc là lúc bấy giờ tìm được một địa chỉ để nghiên cứu văn học thiếu nhi ở Trung Quốc là rất khó.
Tháng 4/1961, bà về Viện Văn học. Sau 3 tháng viết báo cáo về văn học thiếu nhi Việt Nam để trình Viện trưởng Đặng Thai Mai và Phó Viện trưởng Hoài Thanh, bà được các vị đồng ý cho về tổ Văn học Việt Nam hiện đại để nghiên cứu về Văn học thiếu nhi.
Một kỷ niệm khó quên là bản báo cáo Văn học thiếu nhi Việt Nam đã được in vào Tập san Nghiên cứu Văn học số 6/1962, với nhuận bút là 36 đồng (theo thời giá lúc ấy thì mua được 144 bát phở). Từ đó cho đến nay, hơn 40 năm, bà chuyên tâm với công việc này.
Vân Thanh vẫn còn nhớ những nhận xét của nhà lý luận phê bình văn học Hoài Thanh về một số bài viết của bà: Bài có ý, có những nhận xét tinh, nhưng chưa sử dụng được vốn văn học ở nước ngoài để cho bài viết phong phú và hấp dẫn hơn. Ông còn khuyên nên thường xuyên ra phố phường và chợ búa để học tiếng nói của nhân dân.
Từ những năm 60 cho đến nay, bà luôn được Ban lãnh đạo và biên tập viên Nhà xuất bản Kim Đồng nhiệt tình tạo điều kiện cho theo dõi thường xuyên các sách viết cho các em.
Vân Thanh làm công tác nghiên cứu là chính, thỉnh thoảng có viết phê bình. “Làm người phê bình, theo tôi phải có vốn hiểu biết rộng và sâu. Phải sắc sảo và nhạy bén. Phải thật công minh trong nhận xét. Đâu phải dễ khi giới thiệu một tác phẩm với sự khen chê đúng đắn và những ý tưởng sắc cạnh. Sau khen – chê phải nêu được các vấn đề. Tôi nói như thế để đòi hỏi, chứ không phải cho rằng mình đã làm được”, bà tâm sự.
Sau hơn 40 năm làm công tác nghiên cứu văn học, bà có thành tựu và cũng đã có sách, sau luận án Phó tiến sĩ: Truyện viết cho thiếu nhi dưới chế độ mới in năm 1982. Đó là cuốn Phác thảo văn học thiếu nhi Việt Nam trên 400 trang, do Nhà xuất bản Khoa học xã hội công bố vào cuối năm 1999. Nhưng với số lượng ít ỏi là 400 bản, số sách được tặng và mua của bà không thể đáp ứng nhu cầu của bạn đọc quen biết tên tuổi bà hoặc đang theo dõi văn học viết cho thiếu nhi.
Tháng 4/2000, Nhà xuất bản Kim Đồng đã in cho bà quyển Văn học thiếu nhi với số lượng 2000 bản, một kỷ niệm đẹp trước khi bà rời Viện Văn học về nghỉ hưu.
Vì Trẻ em hôm nay – Thế giới ngày mai, chúng ta mong văn học viết cho thiếu nhi ở cả hai khu vực sáng tác và nghiên cứu đều phát triển càng ngày càng mạnh. Bạn đọc nói chung và bạn đọc nhỏ tuổi nói riêng cùng giới sáng tác và giới lý luận phê bình chắc chắn còn chờ đợi nhiều ở nhà nghiên cứu văn học Vân Thanh.
Phạm Đình An
Nguồn: giaoducthoidai.vn/channel/2776/201304/Hon-bon-muoi-nam-vi-tre-em-cho-tre-em-1968361/