Đã 18 năm trôi qua, nhưng sự trống vắng mà GS Trần Đình Gián để lại trong những người thân có lẽ khó có gì khỏa lấp.
Trong căn phòng nhỏ ở ngôi nhà tập thể số 10B Thể Giao, chúng tôi được lắng nghe những câu chuyện về niềm đam mê với các công trình nghiên cứu địa lý của GS Trần Đình Gián qua những người thân trong gia đình. Bà Phan Thanh Ty Ty xúc động giới thiệu với chúng tôi cuốn sách “Địa lý Việt Nam” do GS Trần Đình Gián là Tác giả, xuất bản lần đầu năm 1990 được gia đình trân trọng lưu giữ đặt trên bàn thờ mấy chục năm qua, cùng với quả địa cầu do ông tự tay thực hiện. Những kỷ vật của ông như gợi lại trong tâm trí bà câu chuyện của ngày xa xưa. Bà Ty kể: “Gắn bó cùng nhau suốt 54 năm, với tôi, ông như một cuốn “Từ điển sống”, không có gì tôi và các con hỏi mà ông không có câu trả lời thỏa đáng. Ngoài công việc giảng dạy và nghiên cứu khoa học, những lúc rảnh dỗi ông luôn quan tâm, chia sẻ công việc nhà với vợ con; cả đời ông chỉ có ước muốn được đưa vợ đi du lịch khắp thế giới mà chưa thực hiện được”.
“Ông như là một cuốn Từ điển sống”
Mặc dù học Luật, nhưng ông lại có khuynh hướng thích tìm hiểu về Địa lý và đã tham gia giảng dạy môn Pháp văn, Sử, Địa ở các trường Tư thục Thăng Long và Louis Pasteur. Ông say sưa nghiên cứu Địa lý với những tấm bản đồ về địa lý kinh tế, khí hậu. Và rồi, dấu chân ông còn in lại trên mọi vùng, miền của Tổ quốc từ Đồng Văn (Hà Giang) đến mũi Cà Mau để tìm hiểu về địa lý, khí hậu… Có lẽ những chuyến đi đó là cơ hội để ông làm giàu thêm vốn kiến thức đã rất sâu rộng của mình, để có thể trở thành cuốn “Từ điển sống” trong gia đình. Ông cũng dành nhiều tâm sức nghiên cứu địa lý chính trị của các nước Đông Nam Á.
Còn với KTS Trần Phan Diễm Hương (con gái thứ 4 của GS Trần Đình Gián), ký ức của những năm 1950-1960 như câu chuyện vừa mới hôm qua. Khi gia đình gặp khó khăn về kinh tế nhưng cha vẫn tạo điều kiện cho các con học về nghệ thuật mà họ yêu thích như học đàn, múa… với tâm niệm “Học để nuôi dưỡng tâm hồn bay bổng cho cuộc sống thêm vui vẻ”.
Những tâm nguyện của GS Trần Đình Gián đã và đang được các con cháu ông cố gắng thực hiện. Có lẽ, ở bên kia thế giới, ông có thể mỉm cười khi các con đều trưởng thành và trở thành người có ích cho xã hội.
Bích Phương
Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam