Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam tiếp cận nghiên cứu GS Văn Tạo, nguyên Viện trưởng Viện Sử học Việt Nam từ cuối năm 2008. Trải qua hơn 6 năm làm việc, GS Văn Tạo không chỉ thay đổi nhận thức về di sản nhà khoa học, về hoạt động của Trung tâm, mà còn tặng Trung tâm một khối lượng lớn tài liệu, hiện vật liên quan đến lịch sử cuộc đời hoạt động khoa học của mình. Nhân dịp ông tròn 90 tuổi (29/4/1926 – 29/4/2015), Trung tâm tổ chức buổi sinh hoạt khoa học “Câu chuyện hành trình đến với Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam”.
GS Văn Tạo, tên khai sinh là Nguyễn Xuân Đào, người làng La Tỉnh, huyện Tứ Kỳ, Hải Dương, là một nhà nghiên cứu có những đóng góp xứng đáng trong nghiên cứu lịch sử và xây dựng Viện Sử học. Sinh ra trong một gia đình trí thức, sau khi tốt nghiệp sơ đẳng tiểu học (1939), do điều kiện chiến tranh nên ông chủ yếu học chữ Nho với ông ngoại và tiếng Pháp với một người chú. Năm 1948, ông cùng một số bạn bè đứng ra thành lập trường tư thục Trung học Phan Bội Châu ở Tứ Kỳ, Hải Dương. Đầu năm 1950, Pháp vào chiếm làng nên trường học phải đóng cửa. Trong hai năm tồn tại, trường Phan Bội Châu đã đào tạo được hai khóa học sinh với gần 200 người. Năm 1950, ông lên Việt Bắc công tác tại cơ quan Đoàn Thanh niên. Tháng 12-1953, Ban Nghiên cứu Lịch sử – Địa lý – Văn học (gọi tắt là Ban Sử – Địa – Văn) trực thuộc Trung ương Đảng được thành lập do ông Trần Huy Liệu làm Trưởng ban thì ngay sau đó, tháng 1-1954, Văn Tạo được điều động về Ban làm việc. Năm 1959, Ban này nhập vào Ủy ban Khoa học Nhà nước vừa được thành lập. Tháng 2-1960, Ban Nghiên cứu Lịch sử được tách ra rồi thành lập Viện Sử học do Trần Huy Liệu làm Viện trưởng, Văn Tạo được cử làm Trưởng ban Thư ký khoa học. Năm 1961, ông đi Liên Xô làm nghiên cứu sinh. Năm 1964, theo chủ trương của Đảng, ông về nước không bảo vệ luận án phó tiến sĩ. Năm 1972, Văn Tạo được bổ nhiệm làm Phó Viện trưởng Viện Sử học. Năm 1980, ông được bổ nhiệm làm Viện trưởng và giữ cương vị này đến năm 1989 thì nghỉ quản lý.
Trong hơn nửa thế kỷ làm công tác nghiên cứu lịch sử, GS Văn Tạo đã để lại một sự nghiệp khoa học khá đồ sộ với gần một trăm cuốn sách do ông biên soạn, chủ biên hay tham gia biên soạn, hơn 200 bài viết công bố trên nhiều tạp chí trong các hội thảo khoa học trong nước và quốc tế. Từ năm 1996, ông đưa ra luận thuyết “Công minh lịch sử và Công bằng xã hội”. Trên quan điểm này, ông đã góp phần nhìn nhận lại một số vấn đề lịch sử như nhận thức lại về họ Khúc, về nhà Mạc và nhà Trịnh, hay nhận thức lại về các nhân vật như Thái hậu Dương Vân Nga, Trần Thủ Độ, Hồ Quý Ly, Phan Thanh Giản, Phạm Quỳnh…, nhận thức lại về một số sự kiện lịch sử như nạn đói năm 1945, quan hệ giữa hai nhân vật Phạm Bình Trọng và Nguyễn Hữu Cầu ở Hải Dương, phong trào Tự lực Văn đoàn… Những nghiên cứu của ông đã góp phần đưa ra những nhận thức mới trong nghiên cứu lịch sử.
Trong buổi sinh hoạt này chúng tôi muốn công bố một sự kiện đặc biệt là trong hơn ba nghìn tài liệu trao tặng cho Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam, GS Văn Tạo đã dành cho Trung tâm một sự bất ngờ đặc biệt. Đó là nhà sử học 90 tuổi này đã kể lại lịch sử bằng 118 băng ghi âm do ông tự kể chuyện, tự ghi lại dần dần suốt 5 năm, từ năm 2009 đến 2013. Bộ sưu tập băng ghi âm này có tên là “Một thế kỷ qua những mẩu chuyện đời”. Đây là một bộ tư liệu di sản ký ức bằng chính giọng ông kể lại qua nhiều nguồn tư liệu khác nhau dưới góc nhìn của một nhà sử học. Với khoảng 8.000 phút ghi âm, bộ tài liệu này tái hiện những câu chuyện về quê hương, về quá trình xây dựng Ban Văn – Sử – Địa và Viện Sử học, về các nhân vật lịch sử như Trần Huy Liệu, Trần Văn Giáp, Minh Tranh, Nguyễn Đổng Chi, Trần Đức Thảo, Đào Duy Anh…, về những buổi làm việc với các vị lãnh đạo nhà nước như Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp… Bộ băng ghi âm này cũng ghi lại những suy tư của GS Văn Tạo về quá trình nghiên cứu khoa học, giảng dạy, về các vấn đề lớn của đất nước mà ông quan tâm, trăn trở. Tất cả những câu chuyện, những kỷ niệm, những suy nghĩ được GS Văn Tạo đặt trong một bối cảnh rộng lớn về lịch sử, dựa trên các nguồn tài liệu mà ông thu thập, sưu tầm và lưu giữ. Vì vậy, bộ tài liệu này có giá trị vô cùng to lớn, không chỉ về cuộc đời của một con người, mà còn chứa đựng nhiều thông tin về các vấn đề lịch sử, các nhân vật lịch sử và các sự kiện lịch sử mà tác giả chứng kiến hay có các tài liệu liên quan. Bộ tư liệu tự kể chuyện bằng ghi âm mở ra một hướng tiếp cận mới đối với Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam. Đó là cách giữ gìn ký ức bằng hình thức tự ghi âm cho đời sau, một hình thức thích hợp với những nhà khoa học cao tuổi mà việc viết lách đã trở nên khó khăn. Đây là một sáng kiến tuyệt vời mà nhà sử học Văn Tạo đã mở đường, để có thể áp dụng rộng rãi với các nhà khoa học khác.
Trong khối tài liệu quý của GS Văn Tạo còn có hơn 700 bức thư của các nhà khoa học như Trần Huy Liệu, Trần Văn Giàu, Nguyễn Đổng Chi, Minh Tranh… gửi cho ông, hay thư của hai vợ chồng ông gửi cho nhau trong những khoảng thời gian xa cách; hàng trăm bản thảo sách, bản thảo bài viết, bài viết, giấy tờ, công văn và sách báo. Đây là một khối tài liệu lớn có nhiều giá trị về mặt khoa học để nghiên cứu không chỉ lịch sử của ngành sử học Việt Nam, mà cả những vấn đề lịch sử và xã hội của đất nước trong gần 70 năm qua.
Buổi sinh hoạt khoa học này là dịp chúng ta được cùng GS Văn Tạo kể lại những câu chuyện trong hơn 6 năm làm việc với Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam và quá trình thay đổi nhận thức của ông về di sản các nhà khoa học – một lĩnh vực di sản vốn chưa được xã hội quan tâm đúng mức, đồng thời cho thấy một sáng kiến tuyệt vời để lưu giữ ký ức..
GIÁM ĐỐC CHUYÊN MÔN
PGS.TS Nguyễn Văn Huy
Mọi thông tin chi tiết xin vui lòng liên hệ:
1. PGĐ Trần Bích Hạnh: Điện thoại: 0919 761 566 / email: [email protected]
2. NCV Bùi Minh Hào: Điện thoại: 0916408599 / email: [email protected]