Một gia đình trí thức có truyền thống hiếu học
Nhắc đến họ Hoàng ở làng Đông Ngạc (Từ Liêm, Hà Nội), ai cũng biết đó là một dòng họ có truyền thống hiếu học với nhiều đời đỗ đạt. Trong dòng họ của GS Hoàng Tích Trí có nhiều trí thức lớn như cụ Phó bảng Hoàng Tăng Bí (1883-1939) – một trí thức yêu nước từng tham gia phong trào Đông kinh Nghĩa thục, ủng hộ phong trào Đông Du của Phan Bội Châu; GS Hoàng Minh Giám, một trí thức cách mạng từng làm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao trong Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Hai anh em Hoàng Tích Trí và Hoàng Tích Mịnh cũng là những nhà khoa học nổi tiếng. Các con trai của GS Hoàng Tích Trí đã trở thành những nhà khoa học có nhiều đóng góp cho nền Y học Việt
Những ngày tháng được sống bên cha
Là con út nên GS Hoàng Thủy Long được mọi người trong gia đình yêu thương và chiều chuộng nhất. Nhưng vì điều kiện chiến tranh, cha ông lại quá bộn bề công việc nên ông ít được ở bên cha mà chủ yếu là sống cùng mẹ. Cũng vì vậy mà những kỷ niệm về cha lại càng trở nên quý giá. Như ông kể: “Lúc bé, tôi thường được theo cha qua Viện Pasteur chơi. Một lần lúc lên 5 tuổi, mải chơi nên bị một con chó lạ cắn. Vì nghi chó dại nên tôi phải tiêm 21 mũi để dự phòng. Cha tôi vì nghĩ mình quá mải mê công việc nên để con bị chó cắn, vì thế ông rất lo lắng và ân hận. Từ đó, ông luôn quan tâm đến tôi dù rất bận rộn”.
Khi Hoàng Thủy Long lên 7 tuổi, năm 1946, kháng chiến toàn quốc bùng nổ, cha ông lúc đó là Bộ trưởng Bộ Y tế đưa anh trai là Hoàng Thủy Nguyên lên Việt Bắc. Hoàng Thủy Long thì theo mẹ và một bộ phận cán bộ của Viện Pasteur Hà Nội vào Thanh Hóa. Và kể từ đó, ông càng ít được ở gần cha.
Năm 1952, gia đình ông được đoàn tụ ở Việt Bắc. Dù xa đứa con nhỏ đã nhiều năm, nhưng Bộ trưởng Hoàng Tích Trí vẫn nhất quyết đưa con vào học trường Thiếu sinh quân để rèn luyện. Giáo sư Hoàng Thủy Long nhớ lại: “Gặp lại cha, tôi rất vui. Tôi không muốn xa gia đình nhưng cha tôi nhất quyết muốn tôi vào Thiếu sinh quân để rèn luyện cho trưởng thành thêm. Ông dạy anh em chúng tôi phải biết dấn thân, không được dựa dẫm. Ông nhờ một người cận vệ ra thị xã Tuyên Quang mua một bộ áo quần mới về đem nhuộn cơi và một chiếc mũ lá cho tôi. Khi tôi lên đường, ông tiễn tôi đến cửa rừng. Đó là lần đầu tiên tôi thấy cha khóc. Có lẽ ông lo cho tôi sẽ phải vất vả. Tôi thì thương cha mẹ ở lại chịu nhiều kham khổ”.
Sau khi vào Thiếu sinh quân, rồi sang Khu học xá Nam Ninh học tập, Hoàng Thủy Long rất ít khi được gặp cha. Mãi đến năm 1956, ông về nước và được sống bên cạnh cha một thời gian trước khi GS Hoàng Tích Trí mất đột ngột vào ngày 21/11/1958 sau một cơn đau tim. Và những tháng ngày này, được ở bên người cha thân yêu, ông mới cảm nhận sâu sắc về cha mình: “Ngày còn nhỏ, ở bên cha, tôi chỉ cảm nhận được tình thương chứ chưa hiểu hết công việc lao động của ông. Sau này, khi được gần cha tôi những năm tháng cuối, tôi thấy ông là người lao động không biết mệt mỏi và sống rất nhân ái, luôn quan tâm đến người khác. Chính điều đó đã ảnh hưởng đến việc lựa chọn nghề nghiệp và cuộc đời hoạt động khoa học của tôi sau này”.
Theo bước chân cha
GS.TS Hoàng Thủy Long sinh năm 1939, là con trai thứ của GS Hoàng Tích Trí và bà Vũ Vân Nghiễn. Ông mang trong mình dòng máu của hai truyền thống: Y học và Nghệ thuật. Nếu bên nội, cha, chú và anh là những nhà khoa học về y học thì bên mẹ ông là một gia đình nghệ thuật mà tiêu biểu là bác ruột ông, nhà văn Vũ Ngọc Phan. Từ ngày còn nhỏ, Hoàng Thủy Long sống với mẹ nhiều nên ông có ảnh hưởng từ mẹ và bác Vũ Ngọc Phan về sự yêu thích văn học. “Những năm tháng đi sơ tán cùng mẹ và bác Vũ Ngọc Phan, tôi vẫn hay được bác cho đọc những sách văn học. Cũng hay theo bác nên tôi được gặp nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng cùng đi sơ tán như Xuân Diệu, Chế Lan Viên… Lúc đó tôi cũng thích đọc sách văn chương và mơ ước sau này mình sẽ đi học về văn học”.
Biết con trai thích văn chương nhưng cha mẹ ông cũng không ý kiến về việc định hướng nghề nghiệp và học hành của con. Tuy nhiên, sau khi từ Khu học xá Nam Ninh về nước năm 1956, được sống gần cha, được thấy cha làm việc, Hoàng Thủy Long lại có suy nghĩ khác về chọn ngành học. Sau khi GS Hoàng Tích Trí mất, lại được người anh trai là GS Hoàng Thủy Nguyên động viên, nên cuối cùng Hoàng Thủy Long đã chọn theo đuổi ngành Y học. Ông bộc bạch: “Thiệt thòi nhất của cuộc đời tôi là không được sống bên cạnh cha nhiều. Nhưng những quãng thời gian ngắn ngủi được gần cha đã ảnh hưởng nhiều đến cuộc đời tôi. Hình ảnh một người cha yêu thương con cái, một Bộ trưởng luôn tận sức với trách nhiệm được Nhà nước giao cho, một bác sĩ luôn đau đáu vì người bệnh, hết lòng để chăm sóc sức khỏe nhân dân đã làm tôi thay đổi quyết định của mình. Tôi thích văn học nhưng tôi chọn theo ngành Y học vì muốn theo bước chân cha tôi để được làm một bác sĩ chăm sóc sức khỏe cho những người bệnh”.
Quyết tâm theo bước chân cha và anh mà GS Hoàng Thủy Long đã cố gắng học tập và vươn lên trở thành một nhà khoa học, một bác sĩ có nhiều đóng góp. Gần nửa thế kỷ hoạt động trong lĩnh vực y tế, GS.TS Hoàng Thủy Long đã có nhiều đóng góp trong nghiên cứu khoa học và giảng dạy, đặc biệt là trong chuyên môn Vệ sinh dịch tễ. Đảm trách vai trò là Viện trưởng Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, ông đã đóng góp quan trọng trong việc ngăn chặn các dịch bệnh như SARS, H5N1… Với những đóng góp của mình, GS Hoàng Thủy Long được Nhà nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.
Bùi Minh Hào