Kính thưa bà Phạm Thị Tý, phu nhân của GS Phạm Đức Dương, ông Phạm Thanh Hà con trai trưởng, cùng đại diện gia đình!
Kính thưa các nhà khoa học cùng các vị khách quý!
Hôm nay, Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam rất cảm động và vui mừng về sự có mặt của quý vị ở đây để cùng nhau chứng kiến một sự kiện quan trọng đối với Trung tâm: tiếp nhận khối tài liệu lịch sử về cuộc đời của GS Phạm Đức Dương.
Kính thưa quý vị, con số 12.000 đầu tài liệu thực sự tạo nên một cảm xúc lớn: Đó là một khối tài liệu quý giá, dù có lẽ so với cuộc đời GS Phạm Đức Dương chắc chưa phải là tất cả.
Chúng tôi vô cùng xúc động về tất cả những gì GS Phạm Đức Dương đã dành cho Trung tâm DSCNKHVN trong những năm qua. Là một nhà khoa học đến với Trung tâm từ những ngày đầu tiên, GS Phạm Đức Dương đã dành cho Trung tâm những tình cảm tốt đẹp nhất. Khi Trung tâm thuở ban đầu gặp nhiều khó khăn do dư luận xã hội và nhiều người không hiểu rõ về mục tiêu của mình, GS Phạm Đức Dương đã đăng đàn chia sẻ sự tin tưởng về một Trung tâm mới và tiên lượng đây sẽ là địa chỉ có nhiều đóng góp cho khoa học và xã hội trong tương lai. Giáo sư cũng là một nhà khoa học đi đầu trong việc trao tặng Trung tâm những tài liệu quý. Ông luôn sẵn sàng giúp đỡ, chia sẻ khi Trung tâm cần đến sự tư vấn, góp ý của ông.
Trong thời gian trước khi qua đời, GS Phạm Đức Dương đã tin tưởng bày tỏ tâm nguyện trao tặng hết tài liệu của mình để Trung tâm quản lý và phát huy. Tâm nguyện đó đã được phu nhân của ông và gia đình thực hiện ngay, dù rằng bà rất bin rịn không muốn rời xa những kỷ vật thiêng liêng của ông. Từ nghĩa cử đó, để hôm nay, nhân kỷ niệm 85 năm ngày sinh của ông, chúng ta tụ hội tại đây để chứng kiến sự kiện quan trọng này.
Trong tất cả chúng ta ở đây, có lẽ ít nhiều ai cũng có những cảm xúc riêng, những tình cảm chân thành khi nhớ về GS Phạm Đức Dương. Bản thân tôi, xin được bày tỏ lòng kính ngưỡng đến GS Phạm Đức Dương, người thầy, người bạn quý mến, một con người vô cùng thẳng tính nhưng lại gần gũi, giản dị, một người rất ham học hỏi mà lại luôn chân thành chia sẻ với bạn bè, đồng nghiệp, học trò. Chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến bà Phạm Thị Tý cùng toàn gia quyến ông. Tình cảm GS Phạm Đức Dương dành cho Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam, từ lời nói đến việc làm, như chúng ta vừa được xem qua video về ông, là một tình cảm chân thành, với niềm tin tưởng sâu sắc. 12.000 tài liệu về lịch sử cuộc đời của GS Phạm Đức Dương là cả một gia tài lớn: Đó là gia tài của một nhà khoa học dành trọn cuộc đời tận tâm, tận lực xây dựng Viện Ngôn Ngữ học rồi đến Viện Đông Nam Á, Hội Đông Nam Á học và đã đóng góp hết mình trong nghiên cứu khoa học, giảng dạy đào tạo các thế hệ kế tiếp. Những cuốn sổ ghi chép, những bản thảo khoa học, những bức thư trao đổi, hay những bức ảnh đi điền dã…, tất cả đều là biểu hiện cuộc sống, quá trình lao động trí tuệ, gắn liền với cuộc đời một nhà khoa học, vốn là một người lính từ khi còn rất trẻ. Những hiện vật này tạo cho chúng ta, những người có cơ duyên quen biết hay chưa quen biết với GS Dương, những cảm xúc thật khó mà nói hết.
Không chỉ có vậy, bộ sưu tập tài liệu của GS Phạm Đức Dương còn có giá trị về nhiều mặt khác nhau, liên quan đến lịch sử Viện Đông Nam Á, lịch sử ngành khoa học xã hội và liên quan đến nhiều nhà khoa học đã từng làm việc bên cạnh GS Phạm Đức Dương, trong đó có những tên tuổi lớn như Phạm Huy Thông, Từ Chi, Phan Ngọc, Cao Huy Đỉnh, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn… Rồi từ những tài liệu này, các nhà nghiên cứu đi sau sẽ tiếp tục tìm hiểu thêm về những đóng góp khoa học, về lịch sử cuộc đời của nhiều nhà khoa học thế hệ trước, đúng như GS Dương mong đợi.
Chúng tôi cũng rất vui mừng vì năm nay Trung tâm DSCNKHVN đạt được nhiều kết quả to lớn trong việc sưu tầm tài liệu về các nhà khoa học xã hội. Trước đây, những thành công trong công tác sưu tầm của Trung tâm chủ yếu gắn liền với các nhà khoa học trong lĩnh vực y học, khoa học kỹ thuật. Nhưng năm nay là một năm đặc biệt khi Trung tâm sưu tầm được nhiều khối tài liệu lớn của các nhà khoa học xã hội và nhân văn.
Kính thưa quý vị! cũng tại hội trường này, vào ngày 25-4 năm nay, chúng tôi vinh dự được tổ chức lễ tiếp nhận hơn 4.000 đầu tài liệu của GS Văn Tạo, nguyên Viện trưởng Viện Sử học, một nhà nghiên cứu sử học lão thành. Sau đó, Trung tâm tiếp tục nhận được sự tin tưởng của GS Hà Minh Đức, nguyên Viện trưởng Viện Văn học khi được ông trao tặng hơn 8.000 tài liệu quý. Đến tháng 8, chúng tôi lại được GS Phong Lê, một nhà nghiên cứu – phê bình văn học, nguyên Viện trưởng Viện Văn học đồng ý chuyển giao hơn 6.000 đầu tài liệu cá nhân liên quan đến một chặng đường lịch sử nghiên cứu văn học và về Viện Văn học. Và hôm nay, Trung tâm vinh dự được tiếp nhận khối tài liệu đồ sộ của GS Phạm Đức Dương. Làm công tác nghiên cứu, sưu tầm, bảo quản và phát huy những giá trị của di sản của các nhà khoa học, có gì vui hơn khi được chứng kiến những sự kiện quan trọng như vậy, có gì xúc động hơn khi công việc của mình ngày càng được các nhà khoa học tin tưởng và hàng ngày lại được thấy những nguồn sử liệu quý giá không những phản ánh lịch sử cuộc đời mỗi nhà khoa học, mà cả lịch sử của từng chuyên ngành khoa học, lịch sử khoa học Việt Nam và rộng hơn là lịch sử đất nước, được đưa vào kho lưu giữ cẩn thận để rồi sẽ trở lại phục vụ xã hội và các thế hệ tương lai. Đó là một nguồn lực động viên rất lớn dành cho mỗi người làm việc ở Trung tâm này.
Kính thưa gia đình GS Phạm Đức Dương cùng toàn thể quý vị! GS Phạm Đức Dương đã ra đi. Nhưng Giáo sư đã để lại những gì cho hậu thế? Tôi hy vọng rằng với hơn 12.000 tài liệu này, sẽ giúp cho chúng ta có cơ sở để trả lời câu hỏi đó. Trong tương lai, hy vọng rằng sẽ có những sinh viên, nghiên cứu sinh dựa trên nguồn sử liệu phong phú này làm luận văn, luận án để hiểu thêm về ông và thời đại của ông. Trong không khí xúc động và vui mừng ngày hôm nay, cho phép tôi được bày tỏ những tình cảm chân thành nhất tới Giáo sư và tôi cũng muốn nói lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình Giáo sư.
Xin kính chúc bà quả phụ Phạm Thị Tý luôn mạnh khỏe.
Kính chúc gia đình GS Phạm Đức Dương luôn dào dạt niềm vui và hạnh phúc.
Kính chúc tất cả quý vị sức khỏe và nhiều may mắn trong cuộc sống.
PGS.TS Nguyễn Văn Huy